علم صرف تركی
İlm-i Sarf-i Türki
.جمعيت تدريسيهٔ اسلاميه طرفندن ترتيب اولنمشدر
Cem’iyet Tedrisiye-i İslamiye tarafından tertib olunmuştur.
سليمان پاشانڭ اثريدر
Süleyman Paşa’nın eseridir
آلتنجی طبعی
Altıncı Tab’
استانبۆل
İstanbul
(مهران) مطبعه‌سی - باب عالی جاده‌سنده نۆمرۏ ٧
(Mihran) matb’ası - Bab-ı Ali caddesinde numero 7
١٣٠٢
1302
﷽
Bismillahirrahmanirrahim
(علم صرف) تركجه‌يی طۏغرۆ سۊيلۉب يازمق ايچۆن كلمه‌لرڭ اصلنی املاسنی بيلديرن بر علمدر.
(İlm-i Sarf) Türkçe’yi doğru söylüb yazmak içun kelimelerin aslını, imlasını bildiren bir ilmdir.
(كلمه) آغزدن چيقۆبده كنديسندن بر معنا آڭلاشيلان شيئه ديرلر (اغاج، باغ، بال) گبی.
(Kelime) ağızdan çıkubda kendisinden bir ma'na anlaşılan şey’e dirler (ağaç, bağ, bal) gibi.
(حرف) كندينه گۊره بر حال ايله آغزڭ به‌للۉ اۏلان يرندن چيقان سسدر. ب (باء) ج (جيم) ق (قاف) گبی و حرفلرڭ اۆ حاللرينه‌ده حركه ديرلر.
(Harf) kendine göre bir hal ile ağzın bellü olan yerinden çıkan sesdir. B (be), c (cim), k (kaf) gibi ve harflerin u hallerine de hareke dirler.
عثمانلۆ ديلنجه حرف اۏتۆز درتدر ( ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ڭ ػ ل م ن و ه ی) عثمانلۆ ديلی استانبۆل ايله اناطۏلی و رۆم ايليده سۊيلنان تركجه‌در.
Osmanlu dilince harf otuz dörtdür (elif, be, pe, te, tse, cim, çe, ha, kha, dal, zel, ra, ze, je, sin, şin, sad, dad, ta, tza, ayn, ğayn, fe, kaf, kef, gef, ng, ğe, lam, mim, nun, vav, he, ye)
عثمانلۆ ديلی استانبۆل ايله اناطۏلی و رۆم ايليده سۊيلنان تركجه‌در.
Osmanlu dili İstanbul ile Anadolu ve Rum İli’de söylenen Türkçe’dir.
بۆ حرفلردن (ت ث ذ س ع ك ػ) حرفلری دائما خفيف حركه ايله قۆللانيلۆر.
Bu harflerden (te, tse, zel, sin, ayn, kef, ğe) harfleri daima hafif hareke ile kullanılur.
(تل، ثواب، لذت، سنك، علم، كمر، گمی، اػر) گبی.
(tel, sevab, lezzet, sinek, ilm, kemer, gemi, eğer) gibi.
و (خ ص ض ط ظ غ ق) حرفلری آغر حركه ايله قۆللانيلۆر (خاطر، صاری، قاضی، طاتلۆ، ظالم، غوغا، قالديرم) گبی.
Ve (kha, sad, dad, ta, tza, ğayn, kaf) harfleri ağır hareke ile kullanılur (hazır, sarı, kazı, tatlu, zalim, gavga, kaldırım) gibi.
و ( ا ب پ ج چ ح د ر ز ژ ش ف ڭ ل م ن و ه ی) حرفلری دخی هم خفيف و هم آغر حركه ايله قۆللانيلۆر (ال، آل، بل، بال، پرده، پارمق، جويز، بلديرجين، چليك، چامۆر، حصير، حاولۆ، دليك، بۆداق، رچل، راستيق، زردالی، پازار، شكر، شال، تفنك، فنديق، چڭه، سڭا، لػن، يلان، مشين، مارطی، اينك، انا، ويرگۉ، وار، هندی، بهار، ير، ياغمۆر) گبی.
Ve (elif, be, pe, cim, çe, ha, dal, ra, ze, je, şin, fe, ng, lam, mim, nun, vav, he, ye) harfleri dahi hem hafif hem ağır hareke ile kullanılur (el, al, bel, bal, perde, parmak, ceviz, bıldırcın, çelik, çamur, hasır, havlu, delik, budak, reçel, rastık, zerdali, pazar, şeker, şal, tüfenk, fındık, çene, sana, leğen, yalan, meşin, martı, inek, ana, virgü, var, hindi, behar, yer, yağmur) gibi.
(حرفلر) سۊيلنمك ايچۆن حركه‌يه محتاج اۏلۆب اػر حركه كندۆ اۉزرنده ايسه اڭا متحرك و اػر اۉست ياننده‌كی حرفڭ اۉزرنده ايسه اڭاده ساكن ديرلر. مثكا (ال) ده‌كی الف متحرك و لام ساكندر.
(Harfler) söylenmek içun herekeye muhtac olub eğer hereke kendi üzerinde ise ana müteharrik ve eğer üst yanındaki harfin üzerinde ise anada sakin dirler. Mesela (el) de ki Elif müteharrik ve Lam sakindir.
(اصل حركه اۉچدر) فتحه (اۉستۉن) كسره (اسره) ضمه (اۉترۉ). فتحه دخی ايكی درلۉدر. بری فتحه‌ٔ خفيفه‌در (ال، بل) گبی. بريده فتحه‌ٔ ثقيله‌در (آل، بال) گبی.
(Asıl hareke üçtür) fetha (üstün) kesre (esre) damme (ütrü). Fetha dahi iki dürlüdür. Biri fetha-i hafifedir (el, bel) gibi. Biri de fetha-i sakiledir (al, bal) gibi.
- hafif:
- sakil:
(كسره) دخی ايكی درلۉدر. بری كسره‌ٔ خفيفه‌در (ايپ، چيت) گبی و بريده كسره‌ٔ ثقيله‌در (قير، ييل) گبی.
(Kesre) dahi iki dürlüdür. Biri kesre-i hafifedir (ip, çit) gibi ve biride kesre-i sakiledir (kır, yıl) gibi.
(ضمه) درت درلۉدر. برنجيسی ضمه‌ٔ خفيفه‌ٔ مبسۆطه‌در ( سۊز، گۊز) گبی. ايكنجيسی ضمه‌ٔ ثقيله‌ٔ مبسۆطه‌در (اۏق، طۏق) گبی. اۉچنجيسی ضمه‌ٔ خفيفه‌ٔ مقبۆضه‌در (اۉچ، يۉز) گبی. دردنجيسی ضمه‌ٔ ثقيله‌ٔ مقبۆضه‌در (بۆز، طۆز) گبی.
(Damme) dört dürlüdür. Birincisi damme-i hafife-i mebsutadır (söz, göz) gibi. İkincisi damme-i sakile-i mebsutadır (ok, tok) gibi. Üçüncüsü damme-i hafife-i makbuzadır (üç, yüz) gibii. Dördüncüsü damme-i sakile-i makbuzadır (buz, tuz) gibi.
(حركه) يرنده قۆللانيلان (ا، و، ی، ه) حرفلرينه املا حرفلری ديرلر (باغ، يۏل، قير، بغچه) كلمه‌لرنده‌كی (الف، واو، يا، ه) گبی.
(Hareke) yerinde kullanılan (elif, vav, ya, he) harflerine imla harfleri dirler ( bağ, yol, kır, bağçe) kelimelerindeki (elif, vav, ya, he) gibi.
(حرفلر) ايكی درلۉدر. بر طاقمی كندندن صڭره‌كی و أولكی حرفه بتيشۉر (ب پ ت ث ج چ ح خ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ڭ ػ ل م ن ه ی) گبی.
(Harfler) iki dürlüdür. Bir takımı kendinden sonraki ve evvelki harfe bitişür (be, pe, te, tse, cim, çe, ha, kha, sin, şin, sad, dad, ta, tza, ayn, ğayn, fe, kaf, kef, gef, ng, ğe, lam, mim, nun, he, ye) gibi.
بر طاقميده كندندن أولكی حرفلره بتيشۉر صڭره‌كی حرفلره بتيشمز ( ا د ذ ر ز ژ و ه) گبی.
Bir takımı da kendinden evvelki harflere bitişür sonraki harflere bitişmez (elif, dal, zel, ra, ze, je, vav, he) gibi.
(كلمه) طقۉز درلۉدر. اسم، صفت، ضمير، اسم اشارت، مبهمات، مصدر، فعل، فرع فعل، ادوات.
(Kelime) dokuz dürlüdür. İsim, sıfat, zamir, ism-i işaret, mübhemat, masdar, fiil, fer’ fiil, edevat.
Birinci Bab - İsim
(اسم) گۊزه گۊرينان و ياخۆد خاطره گلان شيئ بيلديرن كلمه‌يه ديرلر (اغاج، آصمه، عقل، سۊز) گبی.
(İsim) göze görünen ve yahud hatra gelen şeyi bildiren kelimeye dirler (ağaç, asma, akıl, söz) gibi.
(اسم ايكی درلۉدر) اسم جنس، اسم علم.
(İsim iki dürlüdür) İsm-i cins, ism-i ilm.
(اسم جنس) بر شيئڭ هر دانه‌سنه سۊيلنه‌بيلان كلمه‌در. (قيۆن، چيچك) گبی كه قيۆن جنسنڭ هر برينه قيۆن و چيچك جنسنڭ هر برينه چيچك دينۆر.
(İsm-i cins) bir şeyin her danesine söylenebilen kelimedir. (koyun, çiçek) gibi ki koyun cinsinin her birine koyun ve çiçek cinsinin her birine çiçek dinür.
(اسم علم) بللۉ بر شی ايچۆن سۊيلنۉب بشقه شيئه سۊيلنلميان كلمه‌در ( استانبۆل، اسگدار) گبی كه استانبۆل شهرندن بشقه شهرلره استانبۆل و اسگدار شهرندن بشقه شهرلره اسگدار دينيله‌مز.
(İsm-i ilm) bellü bir şey içun söylenub başka şeye söylenilmeyen kelimedir. (İstanbul, Esgidar) gibi ki İstanbul şehrinden başka şehirlere İstanbul ve Esgidar şehrinden başka şehirlere Esgidar dinilemez.
(اسملر) صاييجه ايكی درلۉ اۏلۆب برينه مفرد برينه‌ده جمع ديرلر. گۊزه گۊرينان و ياخۆد خاطره گلان اسم بر اۏلۆر ايسه مفرد و بردن زياده اۏلۆر ايسه جمع ديرلر.
(İsimler) sayıca iki dürlü olub birine müfrid birine de cem’ dirler. Göze görünen ve yahud hatra gelen isim bir olur ise müfrid ve birden ziyade olur ise cem’ dirler.
و تركجه‌ده مفرد اۏلان اسملرڭ آخرلرينه (لر) گلديػيله اۆ اسم جمع اۏلمش اۏلۆر. (قۆش - قۆشلر، طاغ - طاغلر) گبی.
Ve Türkçe’de müfrid olan isimlerin ahirlerine (-ler, -lar) geldiğiyle u isim cem’ olmuş olur. (kuş - kuşlar, dağ - dağlar) gibi.
(اسملر) درت حال اۉزره بۆلنۆر. مجرد، مفعۆل به، مفعۆل اليه، اضافت.
(İsimler) dört hal üzere bulunur. Mücerred, mef’ulün bih, mef’ulün ileyh, izafet.
اسم كندی بۆلنديغی حال اۉزره قۆللانيلۆر ايسه اڭا مجرد ديرلر (طاغ، باغ) گبی.
İsim kendi bulunduğu hal üzere kullanılur ise ana mücerred dirler (dağ, bağ) gibi.
و بۉيله مجرد اۏلان اسملر مبتدا و ياخۆد خبر اۏلۆر. (كتاب گۉزلدر) دينلدكده (كتاب مبتدا و گۉزل خبر) و (در) دخی ادات خبر اۏلۆر.
Ve büyle mücerred olan isimler mübteda ve yahud haber olur. (kitab güzeldir) dinildikte (kitap mübteda ve güzel haber) ve (-dır, -dir, -dur, -dür) dahi edat-i haber olur.
اسمڭ آخری مكسۆر يعنی اسره قلنۆب علامت اۏله‌رقده (يا) يازيلۆر ايسه اڭا (مفعۆل به) ديرلر. (كتابی سورم) گبی.
İsmin ahiri meksur yani esre kılınub alamet olarakta (ya) yazılur ise ana (mef’ulün bih) dirler. (kitabı severim) gibi.
اػر مفعۆل به نكره يعنی بيلنميان شی اۏلۆر ايسه مفعۆل به اداتی اۏلان (يا) گتۉرلمز (صۆ ايچدم، اۉزم آلدم) گبی.
Eğer mef’ulün bih nekre yani bilinmeyen şey olur ise mef’ulün bih edatı olan (ya) getürilmez. (su içtim, üzüm aldım) gibi.
اسمڭ آخری مفتۆح يعنی اۉستۉن كلنۆب علامت اۏله‌رقده املا (ه)سی يازيلۆر ايسه اڭا مفعۆل اليه ديرلر (درسه چالشدم) گبی.
İsmin ahiri meftuh yani üstün kılınub alamet olarakta imla (he)si yazılur ise ana mef’ulün ileyh dirler. (derse çalışdım) gibi.
مفعۆل به ايله مفعۆل اليه آخرلرنده حرف املا بۆلنۆر ايسه برده (يا) زياده قلنۆر (قپۆيی آچدم، يالييه گتدم، المايی آلدم، بغچه‌يه گيردم) گبی.
Mef’ulün bih ile mef’ulün ileyh ahirlerinde harf-i imla bulunur ise bir de (ya) ziyade kılınur (kapuyu açtım, yalıya gitdim, elmayı aldım, bağçeye girdim) gibi.
(اضافت) بر اسمی بشقه بر اسمه ربط ايتمك يعنی باغلمقدر. اضافتڭ ايكی طرفی واردر. برينه مضاف اليه و اۆ برينه‌ده مضاف ديرلر.
(İzafet) bir ismi başka bir isme rabt etmek yani bağlamakdır. İzafetin iki tarafı vardır. Birine muzafun ileyh ve u birine de muzaf dirler.
اضافت ايكی قسمدر بری (لاميه) و اۆ بری (بيانيه) در. لاميه مضاف اليهڭ آخرينه صاغر كاف گتۉريله‌رك ايلك اۊڭجه سۊيلنۆر و ياخۆد يازيلۆر و مضافڭ مفعۆل بهده اۏلديغی گبی آخرينه‌ده بر (يا) قۏنه‌رق مضاف اليهدن صڭره گتۉريلۉر. (استانبۆلڭ اۉزمی) ديديػمز وقتده (استانبۆل) مضاف اليه و (اۉزم) مضاف اۏلۆر.
İzafet iki kısımdır biri (lamiye) ve u biri (beyaniye) dir. Lamiye muzafun ileyhin ahirine sağır kef getürilerek ilk önce söylenür ve yahud yazılur ve muzafın mef’ulün bihde olduğu gibi ahirine de bir (ya) konarak muzafun ileyhten sonra getürilür. (İstanbul’un üzümü) didiğimiz vakitte (İstanbul) muzafun ileyh ve (üzüm) muzaf olur.
و اػر مضاف اليهڭ آخرنده حرف املا بۆلنۆر ايسه برده (نۆن) زياده قلنۆر (بغچه‌نڭ چيچػی، قپۆنڭ كليدی، المانڭ چكردػی، ساقسينڭ كناری) گبی.
Ve eğer muzafun ileyhin ahirinde harf-i imla bulunur ise bir de (nun) ziyade kılınur (bağçenin çiçeği, kapunun kilidi, elmanın çekirdeği, saksının kenarı) gibi.
و اػر مضافڭ آخرنده حرف املا بۆلنۆر ايسه بر (س) زياده قلنۆر (أوڭ پنجره‌سی، عسكرڭ بۏرۆسی، مدينه‌نڭ خرماسی، اغاجڭ زرداليسی) گبی.
Ve eğer muzafın ahirinde harf-i imla bulunur ise bir (sin) ziyade kılınur (evin penceresi, askerin borusu, Medine’nin hurması, ağacın zerdalisi) gibi.
و اػر مضافڭ آخری حرف املادن (يا) اۏلۆبده ساكن اۏلۆر ايسه حرف املا بۆلنميان كلمه‌لر مثللۆ بر (يا) گتۉريلۉر (خۆی، بۊی، قۏی، طۏی، صۏی) كلمه‌لرنده (شۆ آدمڭ خۆيی، شۆ چۏجغڭ بۊيی، دڭزڭ قۏيی، انسانڭ طۏيی، فلان آدمڭ صۏيی) دينلديػی گبی. يالڭز (صۆ) لفظی مضاف اليه اۏلدقده (صۆيڭ) و مضاف اۏلدقده (صۆيی) دينيلۉر.
Ve eğer muzafın ahiri harf-i imladan (ya) olubda sakin olur ise harf-i imla bulunmıyan kelimeler misillü bir (ya) getürilür (huy, böy, koy, toy, soy) kelimelerinde (şu adamın huyu, şu çocuğun böyü, dengizin koyu, insanın toyu, felan adamın soyu) dinildiği gibi. Yalnız (su) lafzı muzafun ileyh oldukta (suyun) ve muzaf oldukta (suyu) dinilür.
و اسملرڭ آخری قاف اۏلۆبده حركه‌لنۆرسه قاف غينه تبديل اۏلنه‌جغندن يعنی چويريله‌جػندن مضافڭ دخی آخری قاف اۏلۆر ايسه غينه تبديل اۏلنۆر (كستانه‌نڭ قبۆغي) گبی. و بعضاً مضاف اليهدن صاغر كاف حذف اۏلنۆر يعنی قالديريلۆر. و يالڭز مضافڭ كسره‌سی قالۆر (بغچه صفاسی، محله بكجيسی، اۏجاق اتشی، مۆم مقراصي) گبی.
Ve isimlerin ahiri kaf olubda harekelenürse kaf ğayne tebdil olunacağından yani çevirileceğinden muzafın dahi ahiri kaf olur ise ğayne tebdil olunur (kestanenin kabuğu) gibi. Ve bazen muzafun ileyhten sağır kef hazf olunur yani kaldırılur ve yalnır muzafın kesresi kalur (bağçe safası, mahalle bekçisi, ocak ateşi, mum makarası) gibi.
(اضافت بيانيه) بۆنده مضاف اليه مضافڭ نوعنی يعنی درلۉسنی بيلديرر و مضافلرڭ بعضيلری يا ايله قۆللانيلۆر (نار اغاجي) گبی. بعضيلريده مجرد اۏله‌رق قۆللانيلۆر (گمش يۉزك، الماس كۉپه) گبی.
(İzafet-i beyaniye) bunda muzafun ileyh muzafın nev’ini yani dürlüsünü bildirir ve muzafların bazıları ya ile kullanılur (nar ağacı) gibi. Bazılarıda mücerred olarak kullanılur (gümüş yüzük, elmas küpe) gibi.
احوال اربعه‌نڭ تفصيلی بۆ جدولده معلۆم اۏلۆر
Ahval-i Erbaa’nın Tafsili Bu Cedvelde Ma’lum Olur
CEDVEL HAZIRLANACAK
İkinci Bab - Sıfat
(صفت) بر اسمڭ حالنی و نصل اۏلديغنی بيلديرمك ايچۆن اۏل اسمڭ ياننه گتۉريلان لفظدر و اۏل اسمه دخی موصۆف ديرلر (گۊزل بغچه، كۊتۉ انسان، صاری كتاب) دينلدكده (گۊزل، كۊتۉ، صاری) صفت و (بغچه، انسان، كتاب) موصۆفدر.
(Sıfat) bir ismin halini ve nasıl oldığını bildirmek içun ol ismin yanına getürilen lafızdır ve ol isme dahi mevsuf dirler (güzel bağçe, kötü insan, sarı kitab) dinildikte (güzel, kötü, sarı) sıfat ve (bağçe, insan, kitab) mevsuftur.
و تركجه‌ده صفت موصۆفدن اۊڭجه گتۉريلۉر. و موصۆفڭ گرك مفرد و گرك جمع اۏلسۆن صفتی ينه مفرد اۏلۆر (بيۉك كتابلر، گنيش مكتبلر) گبی.
Ve Türkçe’de sıfat mevsuftan önce getürilür. Ve mevsufun gerek müfrid ve gerek cem olsun sıfatı yine müfrid olur (büyük kitablar, geniş mektebler) gibi.
(صفت ايكی درلۉدر) ١ (صفت قياسيه) ٢ (صفت اصليه)
(Sıfat iki dürlüdür) 1 (sıfat-ı kıyasiye) 2 (sıfat-ı asliye)
صفت قياسيه قاعده ايله ياپيلان صفتلردر. بۆده يا (مشتق) اۏلۆر يعنی بر مصدردن حاصل اۏلۆر و ياخۆد اسملرڭ آخرلرينه (جی، لی، لۆ، جه، سی، مسی) اداتلرندن بری گتۉريله‌رك صفت ياپيلۆر. مشتقلر (گلان، گۉندرمش) گبی.
Sıfat-ı kıyasiye kaide ile yapılan sıfatlardır. Bu da ya (müştak) olur yani bir masdardan hasıl olur ve yahud isimlerin ahirlerine (cı, ci, cu, cü, çı, çi, çu, çü, lı, li, lu, lü, ce, ca, sı, si, su, sü, msı, msi, msu, msü) edatlarından biri getürilerek sıfat yapılır. Müştaklar ( gelen, göndermiş) gibi.
اداتله ياپيلان صفتلرده (اتمكجی، أولی، بۏيلۆ، تركجه، امتحانسی، طاتلۆمسی، اۏرمانسی) گبی.
Edatla yapılan sıfatlar da (etmekçi, evli, boylu, türkçe, imtihansı, tatlumsu, ormansı) gibi.
(صفت اصليه) قاعده ايله ياپلميۆبده اۊته‌دن برۆ صفت اۏله‌رق قۆللانيله گلاندر. (اۆزۆن، صاغر، آغر، قرمزی، زنگين، زۉػرد، تنبل، يۏق) گبی.
(Sıfat-ı asliye) kaide ile yapılmayubda öteden beru sıfat olarak kullanıla gelendir. (uzun, sağır, ağır, kırmızı, zengin, züğürd, tenbel, yok) gibi.
Sayılar
صاييلرده بر شيئڭ مقدارينی گۊستردكلرندن صفت يرنده قۆللانيلۆرلر (ايكی قيۆن، يۉز دوه، بيڭ أو، اۏن بيڭ آدم، يۉز بيڭ عسكر، بشنجی الای، اۉچنجی درس، يارم الما، ايكيشر گۉن، قرقر كشی) گبی.
Sayılarda bir şeyin miktarını gösterdiklerinden sıfat yerinde kullanılurlar (iki koyun, yüz deve, bin ev, on bin adam, yüz bin asker, beşinci alay, üçüncü ders, yarım elma, ikişer gün, kırkar kişi) gibi.
Üçüncü Bab - Zamir
(ضمير) اسم يرينی طۆتان كلمه‌در. بۆ يۏلده قۆللانيلان كلمه‌ده بش درلۉ اۏلۆر (ضمير شخصی، ضمير اضافی، ضمير نسبی، ضمير فعلی، ضمير وصفی) در.
(Zamir) isim yerini tutan kelimedir. Bu yolda kullanılan kelime de beş dürlü olur (zamir-i şahsi, zamir-i izafi, zamir-i nesebi, zamir-i fiili, zamir-i vasfi) dir.
(ضمير شخصی) ذات گۊسترن ضميرلردر كه مفردنده (بن) جمعنده (بز) و (بزلر) در. ايكنجيسی (ضمير مخاطب) در كه مفردنده (سن) جمعنده (سز) و (سزلر) در. اۉچنجيسی (ضمير غائب) در كه مفردنده (اۏ) جمعنده (آنلر) در.
(Zamir-i şahsi) zat gösteren zamirlerdir ki müfridinde (ben) cem’nde (biz) ve (bizler) dir. İkincisi (zamir-i muhatab) dır ki müfridinde (sen) cem’nde (siz) ve (sizler) dir. Üçüncüsü (zamir-i gaib) dir ki müfridinde (o) cem’nde (anlar) dır.
(متكلم) ديۆ سۊيليان آدمه و (مخاطب) ديۆ كندۆسنه قارشۆ لقردی سۊيلنان آدمه و (غائب) ديۆ گۊزه گۊرنميان آدمه و ياخۆد شيئه دينۆر.
(Mütekellim) deyü söyleyen adama ve (muhatab) diye kendusine karşu lakırdı söylenen adama ve (gaib) diye göze görünmeyen adama ve yahud şeye dinur.
احوال اربعه اشبۆ ضميرلرده دخی اجرا اۏلنۆر
Ahval-i erbaa işbu zamirlerde dahi icra olunur
CEDVEL HAZIRLANACAK
(ضميرلرڭ) گۊستره‌جػی شيلره (مرجع) درلر كه (بن) ضميرينڭ مرجعی سۊيليان آدم و (سن) ضميرينڭ مرجعی قارشۆده بۆلنۆب كندۉسنه سۊيلنان آدم (اۏ) ضميرينڭ مرجعيده گۊرنميان و يۆقارده سۊزی گچن آدم و يا شيدر.
(Zamirlerin) göstereceği şeylere (merci’) derler ki (ben) zamirinin merci’i söyleyen adam ve (sen) zamirinin merci’i karşuda bulunub kendusine söylenen adam (o) zamirinin merci’ide görünmeyen ve yukarda sözü geçen adam veya şeydir.
(ضمير اضافی) مضافلره زياده قلنان ضميرلردر كه بۆ درلۉ ضميرلر مضاف اليهلرڭ مضافلره مالك و يا مناسبتلۆ اۏلديغنی خبر ويررلر.
(Zamir-i İzafi) muzaflara ziyade kılınan zamirlerdir ki bu dürlü zamirler muzaf-ı ileyhlerin muzaflara malik veya münasebetlü oldığını haber virirler.
ضميرلر
Zamirler
CEDVEL HAZIRLANACAK
(مضافلر) جمع اۏلۆرسه ضميرلر ادات جمعدن صڭره گتۉريلۉر (بنم كتابلرم، بزم كتابلرمز، سنڭ كتابلرڭ، سزڭ كتابلرڭز، آنڭ كتابلری، آنلرڭ كتابلری) گبی. مضافلرده دخی احوال اربعه جاری اۏلۆر.
(muzaflar) cem' olursa zamirler edat-ı cem'den sonra getürilür (benim kitablarım, bizim kitablarımız, senin kitabların, sizin kitablarınız, anın kitabları, anların kitabları) gibi. Muzaflar da dahi ahval-i erbaa cari olur.
آحرنده بيتيشن حرفلر بۆلنان مضافلرڭ مثاللری
Ahirinde bitişen harfler bulunan muzafların misalleri
CEDVEL HAZIRLANACAK
آحرنده بيتيشميان حرفلر بۆلنان مضافلرڭ مثاللری
Ahirinde bitişmeyen harfler bulunan muzafların misalleri
CEDVEL HAZIRLANACAK
آخرنده های رسميه بۆلنان مضافلرڭ مثاللری
Ahirinde Ha-i Resmiye bulunan muzafların misalleri
CEDVEL HAZIRLANACAK
آخرنده الف بۆلنان مضافلرڭ مثاللری
Ahirinde Elif bulunan muzafların misalleri
CEDVEL HAZIRLANACAK
آخرنده (يا) بۆلنان مضافلرڭ احوال اربعه‌سی بۆ قارۆده ذكر اۏلنديغی گبی ايسه‌ده افندی لفظنڭ بالجمله مفرد مخاطبيله متكلملرنده (يا) لر حذف اۏلنه‌رق يازيلۆر.
Ahirinde (ya) bulunan muzafların ahval-i erbaası bu karuda zikir olundığı gibi isede efendi lafzının bilcümle müfrid muhatabıyle mütekellimlerinde (ya) lar hazf olunarak yazılur.
CEDVEL HAZIRLANACAK
آخرنده واو بۆلنان مضافلرڭ مثاللری
Ahirinde Vav bulunan muzafların misalleri
CEDVEL HAZIRLANACAK
(ضمير نسبی) خبرلره زياده قلنان ضميرلردر كه خبری مبتدايه ربط ايدرك يعنی باغليه‌رق ايكيسنی بر جمله ايدرلر.
(Zamir-i nesebi) haberlere ziyade kılınan zamirlerdir ki haberi mübtedaya rabt iderek yani bağlanarak ikisi bir cümle iderler.
ضميرلر
Zamirler
CEDVEL HAZIRLANACAK
(خبرلر) جمع اۏلۆبده (معرفه) يعنی بيلنان شی اۏلۆر ايسه ايلك اۊڭجه ادات جمع بۆلنان (لر) و صڭره خبر اداتی اۏلان (در) گتۉريلۆر (بزم صنفڭ مذاكره‌جيلری چاليشقان چۏجقلردر) گبی.
(Haberler) cem' olubda (marife) yani bilinen şey olur ise ilk önce edat cem' bulunan (ler, lar) ve sonra haber edatı olan (dır, dir) getürilür (bizim sınıfın müzakerecileri çalışkan çocuklardır) gibi.
خبرلر (نكره) يعنی بيلنميان شی اۏلۆر ايسه ايلك اۊنجه (در) گتۉريلۆر صڭره (لر) گتۉريلۆر (شهريلر ذكيدرلر، چاليش‌اندرلر) گبی.
Haberler (nekre) yani bilinmeyen şey olur ise ilk önce (dır, dir) getürilür sonra (lar, ler) getürilür (şehriler zekidirler, çalışkandırlar) gibi.
كلمه‌لرڭ آخرنده حرف املا بۆلنۆر ايسه متكلملرده ضمير نسبيدن أول بر (يا) زياده قلنۆر (اعلايم، اعلايز، بنده‌يم، بنده‌يز، راضی‌يم، راضی‌يز، اۆصلۆيم، اۆصلۆيز) گبی.
Kelimelerin ahirinde harf-i imla bulunur ise mütekellimlerde zamir-i nesebiden evvel bir (ya) ziyade kılınur (a'layım, a'layız, bendeyim, bendeyiz, razıyım, razıyız, usluyum, usluyuz) gibi.
(ضمير فعلی) فعللرڭ آخرينه گلۉب فاعللرينی بيان ايدركه بۆنلرڭ تفصيلی آشاغيده گله‌جكدر.
(Zamir-i fiili) fiillerin ahirine gelüb faillerini beyan ider ki bunların tafsili aşağıda gelecektir.
ضميرلر
Zamirler
CEDVEL HAZIRLANACAK
(ضمير وصفی) صفت معناسنه گلان ضميرلردر. و بۆده (كی) لفظی اۏلۆب ضمير شخسيلرڭ ياخۆد اسملرڭ آخرلرينه زياده قلنۆر (بنمكی، سنڭكی، آنڭكی، بزمكی، سزڭكی، آنلرڭكی) گبی.
(Zamir-i vasfi) sıfat ma'nâsına gelen zamirlerdir. Ve bu da (ki) lafzı olub zamir şahsilerin yahud isimlerin ahirlerine ziyade kılınur (benimki, seninki, anınki, bizimki, sizinki, anlarınki) gibi.
احوال اربعه‌سی دخی آخرنده (يا) اۏلان مضافلر گبی تصريف اۏلنۆر.
Ahval-i erbaası dahi ahirinde (ya) olan muzaflar gibi tasrif olunur.
Dördüncü Bab - İsm-i İşaret
(اسم اشارت) كندۆسيله بر شيئه اشارت اۏلنان كلمه‌در و اۏل شيئه‌ده (مشاراليه) ديرلر و اسم اشارتده اۉچ درلۉدر.
İsm-i işaret kendisiyle bir şeye işaret olunan kelimedir ve ol şeyede müşarün ileyh dirler ve ism-i işarette üç dürlüdür.
(برنجيسی) گۊز ايله گۊرينان ذاتی اشارت ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆ، شۆ، اۏ) كلمه‌لريدر (بۆ چۏجق عقللۆدر، شۆ افندی گۉزل چاليشۆر، اۏ بيۉق قۏناغڭ قپۆسی تيمۉردندر) گبی.
Birincisi göz ile görünen zatı işaret içun kullanılır (bu, şu, o) kelimeleridir. (bu çocuk akıllıdır, şu efendi güzel çalışır, o büyük konağın kapusu temürdendir) gibi.
(ايكنجيسی) گۊز ايله گۊرينان بر يره اشارت ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆرا، شۆرا، اۏرا) كلمه‌لريدر (بۆرايه اۏتۆرالم، شۆراسی پك گۉزلدر، اۏراسنی بن بيلۉرم) گبی.
İkincisi göz ile görünen bir yere işaret içun kullanılır (bura, şura, ora) kelimeleridir (buraya oturalım, şurası pek güzeldir, orasını ben bilirim) gibi.
(اۉچنجيسی) گۊز ايله گۊرينان شيئڭ صفتنه و حالنه اشارت ايچۆن قۆللانيلان (بۊيله، شۊيله، اۊيله) كلمه‌لريدر (بۉيله أيۆ آدملری هر ايشده قۆللانمليدر، شۊيله باغی بغچه‌سی گۉزل مملكت وارمي؟، اۊيله كتابدن كيم اۏلسه اۏقۆر) گبی.
Üçüncüsü göz ile görünen şeyin sıfatına ve haline işaret içun kullanılan (böyle, şöyle, öyle) kelimeleridir (böyle eyü adamları her işte kullanmalıdır, şöyle bağı bağçesi güzel memleket var mı?, öyle kitabdan kim olsa okur) gibi.
اشبۆ اسم اشارتلردن (بۆ، بۆرا، بۊيله) يقين ايچۆن و (شۆ، اۏ، شۆرا، اۏرا، شۊيله، اۊيله) اۆزاق ايچۆن قۆللانيلۆر. پك يقين مراد ايديله‌جك اۏلديغی حالده (بۆ)نڭ أولنه (اش) لفظی گتۉريله‌رك (اشبۆ) دينۉر (اشبۆ مصلحت بتمك اۉزره‌در) گبی.
İşbu ism-i işaretlerden (bu, bura, böyle) yakın içun ve (şu, o, şura, ora, şöyle, öyle) uzak içun kullanılır. Pek yakın murad idilecek olduğu halde (bu)nun evveline (iş) lafzı getirilerek (işbu) denir (işbu maslahat bitmek üzeredir) gibi.
و پك اۆزاغه اشارت ايتمك ايچۆن دخی (دی شۏ، دی شۏراسی، دی شۊيله، دی ها) كلمه‌لری قۆللانيلۆر ايسه‌ده بۆنلر يالڭز آغزدن سۊيلنۆر يازۆ ايله يازلملری اصۆله موافق دػلدر.
Ve pek uzağa işaret itmek içun dahi (di şu, di şurası, di şöyle, di ha) kelimeleri kullanılır isede böyle yalnız ağızdan söylenir yazu ile yazılmaları asula muvafık değildir.
اسم اشارتلرده دخی احوال اربعه جاری اۏلۆر
İsm-i işaretlerde dahi ahval-i erbaa cari olur
CEDVEL HAZIRLANACAK
(بۊيله، شۊيله، دی ها) كلمه‌لرينڭ احوال اربعه‌سی يۏقدر.
(böyle, şöyle, di ha) kelimelerinin ahval-i erbaası yoktur.
Beşinci Bab - Mübhemat
(مبهمات) بللی ايتميه‌رك بر شخص و ياخۆد بر شيئ بيلديرن كلمه‌لردر.
Mübhemat belli itmiyerek bir şahıs ve yahud br şeyi bildiren kelimedir.
(كندی و كندۆ) لفظلری بشقه شيئ قارشمقسزين بر شخصی بيلدرمك ايچۆن قۆللانيلۆر (كندی، كنديلر، كندڭ، كنديڭز، كندم، كنديمز) گبی.
(Kendi ve kendu) lafızları başka şey karışmaksızın bir şahıs bildirmek içun kullanılur (kendi, kendiler, kendin, kendiniz, kendim, kendimiz) gibi.
كندی كلمه‌سينڭ احوال اربعه‌سی
Kendi kelimesinin ahval-i erbaası
CEDVEL HAZIRLANACAK
كندۉ كلمه‌سينڭ احوال اربعه‌سی
Kendü kelimesinin ahval-i erbaası
CEDVEL HAZIRLANACAK
(كيم) استفهام يعنی بر شخصی صۏرمق ياخۆد ابهام يعنی شخصی بللۆ ايتميه‌رك سۊيلمك ايچۆندر. استفهام (بۆنی كيم ايتدی) و ابهام (كيم اۏلۆرسه اۏلسۆن) گبی.
(Kim) istifham yani bir şahsı sormak yahud ibham yani şahsı bellu itmeyerek söylemek içundur. İstifham (bunu kim itdi) ve ibham (kim olursa olsun) gibi.
جمعی و احوال اربعه‌سی سائر اسملر گبيدر و استفهام انكاری يرنده‌ده قۆللانيلۆر (بنم كيمم وار، اۏ كيم اۏليۏر) گبی. و بعض معناسنده قۆللانيلۆر (بزم كيممز چاليشۆر و كيممز چالشمز) گبی كه (بعضمز چاليشۆر بعضمز چالشمز) يرنده‌در.
Cem'i ve ahval-i erbaası sair isimler gibidir ve istifham-i inkari yerinde de kullanılur (benim kimim var, o kim oluyor) gibi. Ve baz ma'nâsında kullanılur (bizim kimimiz çalışur ve kimimiz çalışmaz) gibi ki (bazımız çalışur bazımız çalışmaz) yerindedir.
(نه) لفظی دخی استفهام و ابهام ايچۆن قۆللانيلۆر. استفهام (نه ياپدڭ) و ياخۆد (نه اۏلۆر ايسه اۏلسۆن) گبی. و (نه) لفظی هر نه قدر انسانڭ غيرينه مخصۆص ايسه‌ده كيم يرنده دخی قۆللانيلۆر (بۆ چۏجق سزڭ نه‌ڭزدر، بۆ كيمڭ نه‌سی) گبی.
(Ne) lafzı dahi istifham ve ibham içun kullanılur. İstifham (ne yapdın) ve yahud (ne olur ise olsun) gibi. Ve (ne) lafzı her ne kadar insanın gayrine mahsus ise de kim yerinde dahi kullanılur (bu çocuk sizin nenizdir, bu kimin nesi) gibi.
(نه) لفظنڭ آخرينه ادات جمع اۏلان (لر) گلديػی وقتده آخرنده‌كی (ها) حزف اۏلنۆر (نلر) گبی.
(Ne) lafzının ahirine edat-ı cem' olan (ler, lar) geldiği vakitte ahirindeki (ha) hazf olunur (neler) gibi.
احوال اربعه‌سی
Ahval-i Erbaası
CEDVEL HAZIRLANACAK
(نه) لفظنڭ آخرينه ادات خبر اۏلان (در) كلمه‌سی گتۉريلۉر ايسه ينه (ها) حذف اۏلنۆر (ندر) گبی. و بعض اسملرڭ باشنه گلديػی وقتده دخی (ها) حذف اۏلنۆر (نصۆرتله و نوجهله) گبی. و نه صۆرتله و نه وجهله دخی يازيلۆر.
(Ne) lafzının ahirine edat-ı haber olan (dır, dir, dur, dür, tır, tir, tur, tür) kelimesi getürilür ise yine (ha) hazf olunur (nedir) gibi. Ve baz isimlerin başına geldiği vakitte dahi (ha) hazf olunur (ne suretle ve ne vecihle) gibi. Ve ne suretle ve ne vecihle dahi yazılur.
(قنغی، هانگی) لفظلری دخی استفهام و ابهام ايچۆن قۆللانيلۆر. (قنغی آدم، هانگی چۏجق) گبی.
(Kangı, hangi) lafızları dahi istifham ve ibham içun kullanılur. (kangı adam, hangi çocuk) gibi.
(قاچ) لفظی دخی صاييلرڭ استفهام و ابهاميچۆن قۆللانيلۆر (قاچ كشی گلدی، قاچ اۏلۆر ايسه اۏلسۆن) گبی.
(Kaç) lafzı dahi sayıların istifham ve ibhamıçun kullanılur (kaç kişi geldi, kaç olur ise olsun) gibi.
(خيلی) بر شيئڭ چۏقلغنی بيلديرمك ايچۆن قۆللانيلۆر (خيلی ايش گۊردی) گبی.
(Hayli) bir şeyin çokluğunu bildirmek içun kullanılur (hayli iş gördü) gibi.
Altıncı Bab - Masdar
(مصدر) بر ذاته نسبت ايدلمكسزين و كندۆسيچۆن بر زمان دۉشۉنلميه‌رك بر ايشی و ياخۆد بر حالی بيلديرن كلمه‌يه ديرلر (يازمق، دۉشنمك) گبی.
(Masdar) bir zata nisbet idilmeksizin ve kendusiçun bir zeman düşünülmeyerek bir iş ve yahud bir hali bildiren kelimeye dirler (yazmak, düşünmek) gibi.
مصدرڭ اۏن درلۉ اعتباری واردر.
Masdarın on dürlü itibarı vardır.
(١) مصدر لفظی اعتباريله ايكی درلۉ اۏلۆر. بری مصدر خفيفدر كه آخرينه (مك) لفظی گتۉريلۉر (گۉلمك) گبی. بری دخی مصدر ثقيلدر كه آخرينه (مق) لفظی گتۉريلۉر (اغلامق) گبی.
(1) Masdar lafzı itibariyle iki dürlü olur. Biri masdar-ı hafifdir ki ahirine (mek) lafzı getürilür (gülmek) gibi. Biri dahi masdar-ı sakildir ki ahirine (mak) lafzı getürilür (ağlamak) gibi.
حركه‌سی خفيف اۏلان مصدرلرڭ آخری (مك) اۏلۆر (گلمك، گۉلمك، ايركيلمك) گبی.
Harekesi hafif olan masdarların ahiri (mek) olur (gelmek, gülmek, irkilmek) gibi.
حركه‌سی ثقيل اۏلان مصدرلرڭ آخری (مق) اۏلۆر. (آلمق، اۏلمق، ييلمق) گبی.
Harekesi sakil olan masdarların ahiri (mak) olur. (almak, olmak, yılmak) gibi.
اشبۆ (مق) ايله (مك) تركجه مصدرلرڭ اداتی ديمك اۏلۆب بۆنلرڭ ماقبلی يعنی اۉست يانی چۏق وقت ساكن اۏلۆر (اۆرمق، سۉزمك) گبی.
İşbu (mak) ile (mek) Türkçe masdarların edatı dimek olub bunların makabli yani üst yanı çok vakit sakin olur (urmak, süzmek) gibi.
بعضاًده مفتۆح اۏلۆر و فتحه‌ده ايكی درلۉ بۆلنۆب اػر ثقيل اۏلۆر ايسه ادات مصدرڭ مقبلنه (الف) گلۉر (اۏينامق) گبی. اػر فتحه خفيف اۏلۆر ايسه ادات مصدرڭ ماقبلنه (های رسميه) گلۉر (تۉره‌مك، اۉره‌مك) گبی.
Bazende meftuh olur ve fethada iki dürlü bulunup eğer sakil olur ise edat-ı masdarın makabline (elif) gelür (oynamak) gibi. Eğer fetha hafif olur ise edat-ı masdarın makabline (Ha-ı Resmiye) gelür (türemek, üremek) gibi.
بعضاًده مكسۆر اۏلۆر و بۆ حالده ادات مصدرڭ ماقبلنه (يا) يازيلۆر (چۉريمك، آغريمق) گبی.
Bazende meksur olur ve bu halde edat-ı masdarın makabline (ya) yazılur (çürimek, ağrımak) gibi.
بعضاًده مضمۆم اۏلۆر و اۏ حلده ماقبلنه (واو) يازيلۆر (قۆرۆمق، سۉرۉمك) گبی.
Bazende mazmum olur ve o halde makabline (vav) yazılur (korumak, sürümek) gibi.
لكن ادات مصدرلرڭ ماقبلی فتحه‌ٔ خفيفه ايله مفتۆح اۏلديغی حالده (های رسميه) قۏنمقسزين بشقه بر مصدره التباس لازم گلمز يعنی بڭزمك اقتضا ايتمز ايسه اۏ حالده (های رسميه‌ده) يازلمز (سويلمك، ايڭلمك، ايشلمك، بڭزمك، تترمك، گوشمك، اسرگمك، گيزلمك، كيشنمك، گوه‌لمك، دپه‌لمك، بللمك، بسلمك) گبی.
Lakin edat-ı masdarların makabli fetha-i hafife ile meftuh oldığı halde (ha-ı resmiye) konmaksızın başka bir masdara iltibas lazım gelmez yani benzemek iktiza itmez ise o halde (ha-ı resmiye) yazılmaz (söylemek, inlemek, işlemek, benzemek, titremek, gevşemek, esirgemek, gizlemek, kişnemek, gevelemek, depelemek, bellemek, beslemek) gibi.
اػر التباس لازم گلۉر ايسه اۏل وقت (هاۆ رسميه) يازيلۆر (بزه‌مك، بزمك، دۉزله‌مك، دۉزلمك، اۉره‌مك، اۉرمك، بيله‌مك، بيلمك، دۉشه‌مك، دۉشمك، ديله‌مك، ديلمك، كۉكره‌مك، گۊػرمك، اػرله‌مك، اػرلمك) گبی.
Eğer iltibas lazım gelür ise ol vakit (ha-ı resmiye) yazılur (bezemek, bezmek, düzlemek, düzelmek, üremek, ürmek, bilemek, bilmek, düşemek, düşmek, dilemek, dilmek, kükremek, göğermek, eğrilemek, eğerlemek) gibi.
لكن (اۊده‌مك، اله‌مك، دنه‌مك، چيسه‌مك) مصدرلرنده هر نقدر التباس يۏغيسه‌ده ينه (های رسميه) يازيلۆر.
Lakin (ödemek, elemek, denemek, çisemek) masdarlarında her ne kadar iltibas yoğısada yine (ha-ı resmiye) yazılur.
(٢) مصدر اصلی اعتباريله اۉچ درلۉدر. فعلی، اسمی، وصفيدر.
(2) Masdar aslı itibariyle üç dürlüdür: Fiili, ismi, vasfidir.
(مصدر فعلی) ماده‌ٔ اصليه‌سی فعل اۏلان كلمه‌لر اۏلۆب آخرلرينه (مق و مك) لفظلری گتۉريلۉر ( اۏقۆمق، گۉلمك) گبی.
(Masdar-ı fiili) madde-i asliyesi fiil olan kelimeler olub ahirlerine (mak ve mek) lafızları getürilür (okumak, gülmek) gibi.
(مصدر اسمی) ماده‌ٔ اصليه‌سی اسم اۏلان كلمه‌لر اۏلۆب ادات مصدر اۏلان (مك و يا مق) لفظلرينڭ ماقبلنه بررده لام مفتۆحه گتۉريلۉر (ديشلمك، شيشلمك، طاشلمق، كاغدلامق) گبی.
(Masdar-ı ismi) madde-i asliyesi isim olan kelimeler olub edat-ı masdar olan (mek ve mak) lafızlarının makabline birer de Lam-ı Meftuha getürilür (dişlemek, şişlemek, taşlamak, kağıdlamak) gibi.
(مصدر وصفی) ماده‌ٔ اصليه‌سی صفت اۏلان كلمه‌لر اۏلۆب ادات مصدرڭ ماقبلنه فتح ايله (لش، لن) گتۉريلۉر ( كۊتۉلشمك، أيۆلشمك، گۉزللنمك، چيركينلنمك) گبی.
(Masdar-ı vasfi) madde-i asliyesi sıfat olan kelimeler olub edat-ı masdarın makabline feth ile (laş, leş, lan, len) getürilür (kötüleşmek, eyüleşmek, güzellenmek, çirkinlenmek) gibi.
(٣) مصدر ماده‌سی اعتباريله ايكی درلۉدر. مجرد و مزيد فيه.
(3) masdar maddesi itibariyle iki dürlürdür. Mücerred ve mezidun fih.
(مجرد) ماده‌ٔ اصليه‌سنده صڭره‌دن قاتلمه حرف اۏلميان مصدرلردر.
Mücerred madde-i asliyesinde sonradan katılma harf olmıyan masdarlardır.
بۆده يا (ثنائی) يعنی ايكی حرفلی و يا (ثلاثی) يعنی اۉچ حرفلی و يا (رباعی) يعنی درت حرفلی اۏلۆر. ثنائی (ياپمق، گلمك) ثلاثی (آيرمق، اسنمك) رباعی ( اۉرپرمك، آقسرمق) گبی.
Buda ya (sünai) yani iki harfli ve ya (sülasi) yani üç harfli ve ya (rubai) yani dört harfli olur. Sünai (yazmak, gelmek), sülasi (ayırmak, esnemek), rubai (ürpermek, aksırmak) gibi.
بۆنلردن ماعدا شاذ اۏله‌رق بر حرفلی مصدرلر واردر (ديمك، يۆمق، يمك) گبی.
Bunlardan ma'ada şaz olarak bir harfli masdarlar vardır (dimek, yumak, yemek) gibi.
و بش حرفلی مصدرلرده واردر (اصمارلمق) گبی.
Ve beş harfli masdarlarda vardır (ısmarlamak) gibi.
(مزيد فيه) ماده‌ٔ اصليه‌سنه صڭره‌دن حرف قاتيلان مصدرلردر. بۆده درت نوعدر. (برنجيسی) مطاوعت فعللريدر كه ادات مصدردن أول بر (بۆن) گتۉريلۉر. (بۊلمك، بۊلنمك، طۏپلامق، طۏپلانمق، يۆوارلامق، يۆوارلانمق) گبی.
(Mezidun fih) madde-i asliyesine sonradan harf katılan masdarlardır. Buda dört nev'dir. (Birincisi) mutavaat fiileridir ki edat-ı masdardan evvel (nun) getürilür (bulmak, bulunmak, toplamak, toplanmak, yuvarlamak, yuvarlanmak) gibi.
مطاوعت نۆنيله ادات مجهۆل اۏلان نۆن بربرينه بڭزديػندن اػر اۏ ايش فاعلنه يعنی ايشليانه نسبت اۏلنۆر ايسه مطاوعت و اػر فاعلی ترك اۏلنۆبده مفعۆله نسبتی اعتبار اۏلنۆر ايسه مجهۆل اۏلۆر.
Mutavaat Nun'iyle edat-ı mechul olan Nun birbirine benzediğinden eğer o iş failine yani işliyene nisbet olunur ise mutavaat ve eğer faili terk olunubda mef'ule nisbeti itibar olunur ise mechul olur.
مثلا (بر آدمڭ كندی كندينه سۊيلنمسی) مطاوعت و (بر سۊزڭ سۊيلنمسی) مجهۆل اۏلۆر. ادات مصدرڭ ماقبلی ساكن اۏلان يرلرده بعضاًده مطاوعت (لام) ايله يازيلۆر. (قرلمق، يازلمق) گبی.
Mesela (bir adamın kendi kendine söylenmesi) mutavaat ve (bir sözün söylenmesi) mechul olur. Edat-ı masdarın makabli sakin olan yerlerde bazende mutavaat (Lam) ile yazılur (kırılmak, yazılmak) gibi.
و بۆ صۆرتده دخی مجهۆل اداتی اۏلان لام ايله بربرينه مشابهت يعنی بڭزمك واقع اۏلۆر و اۏ حالده بربرندن معنا جهتيله فرق اۏلنۆرلر. مثلا (اغاجڭ ديكلمسی) مجهۆل و (بر آدمب اياق اۉزرنده ديكلمسی) مطاوعت اۏلۆر.
Ve bu surette dahi mechul edat-ı olan Lam ile birbirine müşabehet yani benzemek vak' olur ve o halde birbirinden ma'nâ cihetiyle fark olunurlar. Mesela (ağacın dikilmesi) mechul ve (bir adamın ayak üzerinde dikilmesi) mutavaat olur.
(ايكنجيسی) اشتراك يعنی اۏرتاقلق معناسنی افاده ايچۆن ادات مصدرڭ ماقبلنه (ش) گتۉريلان مصداردر (گۊرمك، گۊرشمك، سومك، سوشمك، باغرمق، باغرشمق) گبی.
(İkincisi) iştirak yani ortaklık ma'nâsını ifade içun edat-ı masdarın makabline (şin) getürilen masdarlardır (görmek, görüşmek, sevmek, sevişmek, bağırmak, bağrışmak) gibi.
يالڭز شاذ اۏله‌رق (طۏقنمق) مصدرندن نۆن حذف اۏلنه‌رق (طۏقشمق) گلۉر.
Yalnız şaz olarak (dokunmak) masdarından nun hazf olunarak (tokuşmak) gelür.
و اشبۆ (ش) بعضاًده مطاوعت معناسنه گلۉر (صارمق، صارشمق، قاتمق، قاتشمق) گبی.
Ve işbu (şin) bazende mutavaat ma'nâsına gelür (sarmak, sarışmak, katmak, katışmak) gibi.
(اۉچنجيسی) تعديه معناسنی افاده ايچۆن ادات مصدرڭ ماقبلنه (تا) (در) گتۉريلان مصدرلردر. (اۆيۆمق، اۆيۆتمق، گۉلمك، گۉلدرمك) گبی.
(Üçüncüsü) teaddiye ma'nâsını ifade içun masdarın makabline (ta) (dır, dir, dur, dür, tır, tir, tur, tür) getürilen masdarlardır (uyumak, uyutmak, gülmek, güldürmek) gibi.
(دردنجيسی) اسملرڭ و صفتلرڭ آخرينه لام مفتۆحه ايله و ياخۆد (لام و نۆن) ايله ادات مصدر گتۉريلۉر ( طاشلامق، جلاله‌مق، كاغدله‌مق، قارالنمق، بياضلنمق) گبی.
(Dördüncüsü) isimlerin ve sıfatların ahirine Lam-ı meftuha ile ve yahud (Lam ve nun) ile edat-ı masdar getürilür (taşlamak, cilalamak, kağıdlamak, karalanmak, beyazlanmak) gibi.
(٤) تركيب جهتيله مصدر ايكی درلۉدر. برنجيسی (بسيط) مصدرلر و ايكنجيسی (مركب) مصدرلردر.
(4) Terkib cihetiyle masdar iki dürlüdür. Birincisi (basit) masdarlar ve ikincisi (mürekkeb) masdarlardır.
(مصدر بسيط) ذات مصدره بشقه بر شی قاتلميان مصدردر (گلمك، اۏلمق) گبی.
(Masdar-ı basit) zat-ı masdara başka bir şey katılmayan masdardır (gelmek, olmak) gibi.
(مصدر مركب) آخرينه بشقه بر كلمه و يا لفظ قاتيلان مصدردر. مركب مصدرلر دخی بش درلۉدر. (برنجيسی) مصدر اقتداريدر كه بر مصدرڭ ادات مصدری هايه تبديل ايديله‌رك آخرينه (بيلمك) مصدری گتۉريلۉر (آصه بيلمك، يازه بيلمك) گبی.
(Masdar-ı mürekkeb) ahirine başka kelime ve ya lafız katılan masdardır. Mürekkeb masdarlar dahi beş dürlüdür. (Birincisi) masdar-ı iktidaridir ki bir masdarın edat-ı masdarı Ha'ya tebdil idilerek ahirine (bilmek) masdarı getürilür (asabilmek, yazabilmek) gibi.
اػر ادات مصدرڭ ماقبلی حركه‌لۉ اۏلۆر ايسه هادن أول برده يا زياده كلنۆر (اغلامق، اغلايا بيلمك، ديڭله‌مك، ديڭله‌يه بيلمك، طۏغرامق، طۏغرايه بيلمك) گبی.
Eğer edat-ı masdarın makabli harekelü olur ise Ha'dan evvel birde ya ziyade kılınur (ağlamak, ağlayabilmek, dinlemek, dinleyebilmek, doğramak, doğrayabilmek) gibi.
(ايكنجيسی) مصدر تعجيلدر كه بۆده ادات مصدر يايه ياخۆد واوه تبديل اۏلندقدن صڭره آخرنه ويرمك مصدری گتۉريله‌رك ياپيلۆر ( أزيويرمك، بۏزۆويرمك) گبی.
(İkincisi) masdar-ı tacildir ki buda edat-ı masdar Ya'ya yahud Vav'a tebdil olunduktan sonra ahirine virmek masdarı getürilerek yapılur (ezivirmek, bozuvirmek) gibi.
و اػر ادات مصدرڭ ماقبلی حركه‌لۆ اۏلۆر ايسه اۏل وقت ايكی يا گتۉريلۆر (بكلييويرمك، آڭلاييويرمك، اۏقۆييويرمك) گبی.
Ve eğer edat-ı masdarın makabli harekelü olur ise ol vakit iki ya getürilür (bekleyivirmek, ağlayıvirmek, okuyıvirmek) gibi.
(اۉچنجيسی) مصدر مقاربه‌در كه بر مصدرڭ ادات مصدری هايه تبديل اۏلندقدن صڭره آخرينه (يازمق) مصدری گتۉريلۉر. لكن اشبۆ مصدرڭ فعل ماضيسندن غيريسی قۆللانلمز (گۊره يازدی، بيله يازدی، اۏقۆيه يازدی) گبی.
(Üçüncüsü) masdar-ı mukarebedir ki bir masdarın edat-ı masdarı Ha'ya tebdil olunduktan sonra ahirine (yazmak) masdarı getürilür. Lakin işbu masdarın fiil-i mazisinden gayrisi kullanılmaz (göreyazdı, bileyazdı, okuyayazdı) gibi.
(دردنجيسی) مصدر استمراريدر كه بر مصدرڭ ادات مصدری هايه تبديل اۏلندقدن صڭره آخرينه (گلمك) مصدری گتۉريلۉر (ايده گلدی، اۏله گلدی، اۏقيه گلمش، يازا گلمش، چكيله گلمش) گبی.
(Dördüncüsü) masdar-ı istimraridir ki bir masdarın edat-ı masdarı Ha'ya tebdil olunduktan sonra ahirine (gelmek) masdarı getürilür (idegeldi, olageldi, okuyagelmiş, yazagelmiş, çekilegelmiş) gibi.
و بۆ مصدر استمراريلرڭ دخی فعل ماضی صيغه‌لری قۆللانيلۆر. و يالڭز (چيقمق) مصدرندن تركب ايدن فعل استمراری مفاجأة (مفاجات) (آڭسزين) معناسنی افاده ايدر (چيقه گلدی) گبی.
Ve bu masdar-ı istimrarilerin dahi fiil-i mazi sigaları kullanılur. Ve yalnız (çıkmak) masdarından terkib iden fiil-i istimrari müfacat (ansızın) ma'nâsını ifade ider (çıkageldi) gibi.
(بشنجيسی) اسم ياخۆد صفت ياخۆد فعل ايله بر مصدر بسيطدن تركب ايدن مصدرلردر (قارن طيۆرمق، آچ قالمق، اۏقۆمش اۏلمق) گبی.
(Beşinci) isim yahud sıfat yahud fiil ile bir masdar-ı basitten terkib iden masdarlardır (karın doyurmak, aç kalmak, okumuş olmak) gibi.
بۆده ايكی درلۉدر (برنجيسی) اسم ياخۆد صفت ايله افعال خاصه‌نڭ برندن تركب ايدر (صۆ ايچمك، چبلاق گيدرمك) گبی.
Buda iki dürlüdür. (Birincisi) isim yahud sıfat ile ef'al-i hassanın birinden terkib ider (su içmek, çıblak geydirmek) gibi.
(ايكنجيسی) اسم يا صفت ايله افعال علمه‌نڭ برندن تركب ايدر (ياردم ايتمك، غازی اۏلمق، مرحمت أيلمك، بۏرجلۆ قيلمق، اۏقۆمش اۏلمق، يازار اۏلمق، سوه‌جڭ اۏلمق) گبی.
(İkincisi) isim ya sıfat ile ef'al-i ammenin birinden terkib ider (yardım itmek, gazi olmak, merhamet eylemek, borclu kılmak, okumuş olmak, yazar olmak, sevecen olmak) gibi.
(ياپمق) لفظی دخی افعال عامه‌دن ايسه‌ده ياپمق دائما اسملر ايله تركب ايدۆب اسم مصدرلر و ياخۆد صفتلرله تركب ايتمز (أو ياپمق، كتاب ياپمق) گبی.
(yapmak) lafzı dahi ef'al-i ammeden ise de yapmak daima isimler ile terkib idub ism-i masdarlar ve yahud sıfatlarla terkib itmez (ev yapmak, kitap yapmak) gibi.
و (بۆلنمق) اۏلمق معناسنه گلۉر (حاضر بۆلنمق) گبی.
Ve (bulunmak) olmak ma'nâsına gelür (hazır bulunmak) gibi.
و (بيۆرمق) تعظيم مقامنده اۏله‌رق ايتمك معناسنه گلۉر (احسان بيۆرمق، تلطيف بيۆرمق) گبی.
Ve (buyurmak) ta'zim makamında olarak itmek ma'nâsına gelür (ihsan buyurmak, taltif buyurmak) gibi.
(٥) مصدرلر معنا جهتيله ايكی قسمدر. بری عامه و ديػری خاصه‌در.
(5) masdarlar ma'nâ cihetiyle iki kısımdır. Biri amme ve diğeri hassadır.
(عامه) (يتمك، أيلمك، قيلمق، اۏلمق، ياپمق، بۆلنمق، بيۆرمق) گبی.
(amme) (yetmek, eylemek, kılmak, olmak, yapmak, bulunmak, buyurmak) gibi.
بۆنلردن (اۏلمق و بۆلنمق) مصدرلری لازم و ماعدالری مقعديدر.
Bunlardan (olmak ve bulunmak) masdarları lazım ve ma'adaları mak'adidir.
و (عامه) اۏلديغی بيان اۏلنان فعللردن غيريسی (خاصه)در (گلمك، گيتمك، اۊلدرمك) گبی.
Ve (amme) oldığı beyan olunan fiillerden gayrisi (hassa)dır (gelmek, gitmek, öldürmek) gibi.
(٦) مصدر مفعۆل بهنه نسبتله ايكی قسمدر. بری لازم و ديػری متعديدر.
(6) masdar mef'ulun bihine nisbetle iki kısımdır. Biri lazım ve diğeri müteaddidir.
چۆنكه هر بر مصدر بر ايشی افاده ايتديػی جهتله البته اۏ ايشڭ فاعلی بۆلنه‌جغندن اػر مصدرڭ معناسی اۏ فاعلڭ حالی اۏلۆرده غيری‌يه طۏقنمز ايسه اڭا لازم اػر مصدرڭ معناسی فاعلڭ ايشی اۏلۆبده غيری‌يه طۏقنۆر ايسه اڭاده متعدی دينۉر. لازم اۏلان مصدرلر (گۉلمك، اغلامق) متعدی اۏلان مصدرلر دخی (دۊػمك، ياقمق، كسمك) گبی.
Çünki her bir masdar bir işi ifade itdiği cihetle elbette o işin faili bulunacağından eğer masdarın ma'nâsı o failin hali olurda gayriye dokunmaz ise ana lazım eğer masdarın ma'nâsı failin işi olubda gayriye dokunur ise ana da müteaddi dinür. Lazım olan masdarlar (gülmek, ağlamak) müteaddi olan masdarlar dahi (döğmek, yakmak, kesmek) gibi.
فعل لازملر مفعۆل به آلميۆب بعضاً مفعۆل اليه آلۆرلر (بغچه‌يه چيقمك) گبی.
Fiil-i lazımlar mef'ulun bih almayub bazen mef'ulun ileyh alurlar (bağçeye çıkmak) gibi.
(معتدی ايكی قسمدر) بری سماعی و ديػری قياسيدر.
(müteaddi iki kısımdır) biri sema'i ve diğeri kıyasidir.
(سماعی) اصلنده متعدی اۏلان كلمه‌در كه آنلر نصل ايشيدلمش ايسه اۊيله‌جه قۆللانيلۆر (قيرمق، ييرتمق، ياقمق) گبی.
(Sema'i) aslında müteaddi olan kelimedir ki anlar nasıl işidilmiş ise öylece kullanılur (kırmak, yırtmak, yakmak) gibi.
(قياسی) اصلنده لازم اۏلان فعللره ادات تعديه اۏلان (در) و (تا) حرفلرينڭ علاوه‌سيله متعدی اۏلان مصدرلردر (گۉلمكدن، گۉلدرمك، اغلامقدن، اغلاتمق) فعل متعديلری حاصل اۏلديغی گبی.
(Kıyasi) aslında lazım olan fiillere edat-ı teaddi olan (dır, dir, dur, dür, tır, tir, tur, tür) ve (ta) harflerinin ilavesiyle müteaddi olan masdarlardır (gülmekten, güldürmek, ağlamaktan, ağlatmak) fiil-i müteaddileri hasıl oldığı gibi.
اػر ادات مصدرڭ ماقبلی (ر) دن بشقه بر حرف ساكب اۏلۆرسه متعدی ياپمق ايچۆن (در) گتۉريلۉر (سومك، سودرمك) گبی. و اػر (ر) اۏلۆب ماده‌ٔ اصليه دخی سۊيلنمه‌ده ايكی حرفدن عبارت ايسه ينه (در) علاوه قلنۆر (طۆرمق، طۆردرمق) گبی.
Eğer edat-ı masdarın makabli (r)den başka bir harf-i sakin olursa müteaddi yapmak içun ( dır, dir, dur, dür, tır, tir, tur, tür) getürilür (sevmek, sevdirmek) gibi. Ve eğer (r) olub madde-i asliye dahi söylenmede iki harfden ibaret ise yine (dır, dir, dur, dür, tır, tir, tur, tür) ilave kılınur (durmak, durdurmak) gibi.
و اػر ايكی حرفدن زياده ايسه (تا) علاوه اۏلنۆر (اغارمق، اغارتمق) گبی.
Ve eğer iki harfden ziyade ise (ta) ilave olunur (ağarmak, ağartmak) gibi.
(لازم) اۏلان مصدرلر دخی يا سماعی و ياخۆد قياسی اۏلۆر (سماعی) گيرمك، چيقمق گبی.
(Lazım) olan masdarlar dahi ya sema'i ve yahud kıyasi olur (sema'i) girmek, çıkmak gibi.
(قياسيده) فعل متعديلردن ياپيلۆب ادات مصدرڭ ماقبلنه (ن) و ياخۆد (ل) علاوه قلنۆر.
(Kıyaside) fiil müteaddilerden yapılub edat-ı masdarın makabline (nun) ve yahud (lam) ilave kılınur.
(گۊرمك، گۊرنمك، ييقامق، ييقانمق، قيرمق، قيرلمق، آچمق، آچلمق) گبی.
(görmek, görünmek, yıkamak, yıkanmak, kırmak, kırılmak, açmak, açılmak) gibi.
(٧) مصدر فاعلنه يعنی اۏ ايشی ايشليانه نسبتله ايكی قسمدر. بری معلۆم و اۆ بری مجحۆلدر. مجهۆللر فعل متعديلردن ياپيلۆب اۏلان فعللردن مجهۆل گلمز و مجهۆللر مطاوعت گبی بعضاً (نۆن) و بعضاً (لام) علاوه‌سيله ياپيلۆر و بۆنده‌ده قاعده اػر اصل ماده‌نڭ آخری حركه‌لۆ و ياخۆد (لام) اۏلمزسه مجهۆل ياپمق ايچۆن (لام) گتۉريلۉر (اۆرمق، اۆرلمق، كسمك، كسلمك) گبی. و اػر آخری حركه‌لۆ و يا (لام) اۏلۆرسه اۏل وقت (نۆن) گتۉريلۉر (اۏقۆمق، اۏقۆنمق ، آرامق، آرانمق، بيلمك، بيلنمك) گبی.
(7) Masdar failine yani o işi işleyene nisbetle iki kısımdır. Biri ma'lum ve u biri mechuldur. Mechuller fiil-i müteaddilerden yapılub olan fiillerden mechul gelmez ve mechuller mutavaat gibi bazen (nun) ve bazen (lam) ilavesiyle yapılur. Ve bunda da kaide eğer asıl maddenin ahiri harekelü ve yahud (lam) olmazsa mechul yapmak içun (lam) getürilür (urmak, urulmak, kesmek, kesilmek) gibi. Ve eğer ahiri harekelü ve ya (lam) olursa ol vakit (nun) getürilür (okumak, okunmak, aramak, aranmak, bilmek, bilinmek) gibi.
(٨) مصدر ادات اعتباريله اۉچ قسمدر اصلی، تأكيدی، تخفيفی. (مصدر اصلی) آخرنده (مق) و (مك) اداتی بۆلنان مصدرلردر (آلمق، گۉلمك) گبی.
(8) masdar edat itibariyle üç kısımdır: asli, tekidi, tahfifi.
(مصدر تأكيدی) ثقيللرڭ آخرينه (لق) و خفيفلرڭ آخرينه (لك) گتۉريلان مصدرلردر (آلمقلق، گۉلمكلك) گبی.
(Masdar-ı asli) ahirinde (mak) ve (mek) edatı bulunan masdarlardır (almak, gülmek) gibi.
(مصدر تأكيدی) ثقيللرڭ آخرينه (لق) و خفيفلرڭ آخرينه (لك) گتۉريلان مصدرلردر (آلمقلق، گۉلمكلك) گبی.
(Masdar-ı tekidi) sakillerin ahirine (lık) ve hafiflerin ahirine (lik) getürilen masdarlardır (almaklık, gülmeklik) gibi.
(مصدر تخفيفی) آخرنده‌كی قاف و كاف هايه تبديل اۏلنان مصدرلردر (آلمه، گۉلمه) گبی.
(Masdar-ı tahfifi) ahirindeki kaf ve kef Ha'ya tebdil olunan masdarlardır (alma, gülme) gibi.
(٩) مصدر معناسنڭ ظهۆری اعتباريله ايكی قسمدر. بری مثبت و اۆ بری منفيدر.
(9) masdar ma'nâsının zuhuru itibariyle iki kısımdır. Biri müsbet ve u biri menfidir.
(مثبت) كندۆسنده وارلق معناسی بۆلنان مصدرلردر ( گۊرمك، گيتمك) گبی. (منفی) كنديسنده يۏقلق معناسی اۏلان مصدرلر (گۊرممك، گيتمامك گبی. و مثبت مصدرلری منفی ياپمق ايچۆن هر ادات مصدرڭ ابتداسنه بر مفتۆح (ميم) گتۉريلۉر (گزمك، گزممك) گبی.
(Müsbet) kendusinde varlık ma'nâsı bulunan masdarlardır (görmek, gitmek) gibi. (Menfi) kendisinde yokluk ma'nâsı olan masdarlar (görmemek, gitmemek) gibi. Ve müsbet masdarları menfi yapmak içun her edat-ı masdarın ibtidasına bir meftuh (mim) getürilür (gezmek, gezmemek) gibi.
يالڭز فعل اقتداريلرڭ منفيسندن بيلمك مصدری گتۉرلميه‌رك همان برنجی جزئنده اۏلان (ها) و افات نفی اۏلان (ميم) و ادات مصدر ايله اكتفا قلنۆر. (گۊره‌بيلمك، گۊره‌ممك) گبی. و ميمڭ فتحه‌سنی بيان ايچۆن بعضاًده بر الف يازيلۆر. (ياپمق، ياپمامق) گبی.
Yalnız fiil-i iktidarilerin menfisinden bilmek masdarı getürilmiyerek heman birinci cezinde olan (ha) ve edat-ı nehy olan (mim) ve edat-ı masdar ile iktifa kılınur (görebilmek, görememek) gibi. Ve Mim'in fethasını beyan içun bazende bir Elif yazılur (yapmak, yapmamak) gibi.
(١٠) مصدر استعمالی يعنی قۆللانلمسی اعتباريله اۉچ درلۉدر. اصل مصدر، حاصل مصدر، اسم مصدردر.
(10) Masdar isti'mali yani kullanılması itibariyle üç dürlüdür. Asıl masdar, hasıl masdar, ism-i masdardır.
(اصل مصدر) آخرنده (مق) و (مك) آداتی بۆلنان مصدرلردر. گچن مثللر گبی.
(Asıl masdar) ahirinde (mak) ve (mek) edatı bulunan masdarlardır. Geçen misaller gibi.
و كندۆسنده مصدر معناسی چيقۆب و اۆ معنا مصدرڭ طيشارۆده گۊرينان حالنه دلالت ايتديػی حالده اۊيله اۏلان لفظه‌ده (حاصل مصدر) ديرلر. و بۆنده قاعده ادات مصدری شينه تبديل ايتمكدر (گلمك، گلش، گۊرمك، گۊرش) گبی.
Ve kendusinde masdar ma'nâsı çıkub ve o ma'nâ masdarın dışaruda görinen haline delalet itdiği halde öyle olan lafzada (hasıl masdar) dirler. Ve bunda kaide edat-ı masdarı Şin'e tebdil itmektir (gelmek, geliş, görmek, görüş) gibi.
اػر ادات مصدرڭ ماقبلنده حركه بۆلنۆرسه شيندن أول برده (يا) زياده قلنۆر. (آرامق، آرايش، سۊيلمك، سۊيليش، طۏقۆمق، طۏقۆيش) گبی. و ادات مصدرڭ ماقبلنده اۏلان (تا) حاصل مصدرده حركه‌لندػی ايچۆن (داله) قلب اۏلنۆر (گيتمك، گيدش، سۊيلتمك، سۊيلدش) گبی.
Eğer edat-ı masdarın makablinde hareke bulunursa Şin'den evvel bir de (ya) ziyade kılınur (aramak, arayış, söylemek, söyleyiş, dokumak, dokuyuş) gibi. Ve edat-ı masdarın makablinde olan (ta) hasıl masdarda harekelendiği içun (dal'e) kalb olunur (gitmek, gidiş, söyletmek, söylediş) gibi.
(اسم مصدر) كندۆلرنده ادات مصدر اۏلميۆب معنای مصدرينڭ اسمی اۏله‌رق بۆلنان لفظلردر و بۆنڭ نوعی چۏق اۏلۆب همان جمله‌سی سماعيدر (ياردم، صۏرغۆ، بيۆرق، گزنتی، آلم، صاتم، ايچم) گبی.
(İsm-i masdar) kendulerinde edat-ı masdar olmayub ma'nâ-i masdarının ismi olarak bulunan lafızlardır ve bunun nev'i çok olub heman cümlesi sema'idir (yardım, sorgu, buyruk, gezinti, alım, satım, içim) gibi.
Yedinci Bab - Fiil
(فعل) بر ايشڭ گچمش و يا شمديكی و يا گله‌جك زمانلره مناسبتنی آڭلادن كلمه‌در (گۊردی، گۊرييۏر، گۊره‌جك) گبی.
(Fiil) bir işin geçmiş ve ya şimdiki ve ya gelecek zemanlara münasebetini anladan kelimedir (gördü, görüyor, görecek) gibi.
(فعللرڭ) هم وقۆع بۆله‌جغی زمانلره مناسبتنی آڭلاتمق و همده نصل وقۆع بۆله‌جغنی بيلديرمك ايچۆن آخرلرنده‌كی اداتلرڭ درلۉ درلۉ اۏلمسنه (صيغه) ديرلر و اۆ صيغه‌ی دػشدرمػه‌ده (تصريف) دينلۉر.
(Fiillerin) hem vuku' bulacağı zemanlara münasebetini anlatmak ve hemde nasıl vuku' bulacağını bildirmek içun ahirlerindeki edatların dürlü dürlü olmasında (siga) dirler ve u sigayı değiştirmeğede (tasrif) dinilür.
صيغه‌لر ايكی قسم يعنی بلۉكدر. بری بسيط و ديػری مركبدر.
Sigalar iki kısım yani bölükdür. Biri basit ve diğeri mürekkebdir.
(بسيط صيغه‌لر) اصل ماده‌نڭ شكلنڭ يعنی بچمنڭ دػشمسيله حاصل اۏلۆر.
(Basit sigalar) asıl maddenin şeklinin yani biçiminin değişmesiyle hasıl olur.
تركجه‌ده (بسيط فعللر) طقۆزدر (ماضئ شهۆدی، ماضئ نقلی، مضارع، حال، استقبال، فعل وجۆبی، فعل التزامی، امر حاضر، امر غائب)
Türkçe'de (basit fiiller) dokuzdur (mazi-i şuhudi, mazi-i nakli, muzari, hal, istikbal, fiil-i vucubi, fiil-i iltizami, emr-i hazır, emr-i gaib)
امله‌ٔ مطرده
Emsile-i Muttaride
اػر گچمش زمانده‌كی بر شيدن بحث ايدن كمسه اۆ ايشڭ وقۆع بۆلديغی وقتده كندۆسيده حاضر اۏلديغنی آڭلاتمق استرسه (ماضئ شهۆدی) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار و خبر ويرر.
Eğer geçmiş zemandaki bir şeyden bahs iden kimse u işin vuku' bulduğu vakitte kenduside hazır olduğunu anlatmak isterse Mazi-i Şuhudi sigasıyla meramını söyler ve yahud yazar ve haber virir.
ماضئ شهۆدی
Mazi-i Şuhudi
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر گچمش زمانده‌كی بر ايشی سۊيلمك استيان كمسه اۆ ايشڭ وقۆع بۆلديغی وقتده كندۆسی حاضر اۏلمديغنی و بر بشقه‌سندن ايشتديػنی آڭلاتمق استرسه (ماضئ نقلی) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer geçmiş zemandaki bir işi söylemek isteyen kimse u işin vuku' bulduğu vakitte kendusi hazır olmadığını ve bir başkasından işittiğini anlatmak isterse Mazi-i Nakli sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
ماضئ نقلی
Mazi-i Nakli
اػر بر كمسه بر ايشڭ شمديكی و يا گله‌جك زمانلردن برنده اۏلديغنی آيرميه‌رق اۆ ايشڭ ايشبۆ ايكی زمانه‌ده مناسبتنی آڭلاتمق استرسه (مضارع) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin şimdiki ve ya gelecek zemanlardan birinde olduğunu ayırmıyarak u işin işbu iki zema'nâ da münasebetini anlatmak isterse Muzari sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
مضارع
Muzari
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه بر ايشڭ شمديكی زمانده وقۆع بۆلمقده اۏلديغنی آڭلاتمق استرسه (حال) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin şimdiki zemanda vuku' bulmakta olduğunu anlatmak isterse Hal sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
حال
Hal
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه بر ايشڭ گله‌جك زمانده وقۆع بۆله‌جغنی آڭلاتمق استرسه (استقبال) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin gelecek zemanda vuku' bulduğunu anlatmak isterse İstikbal sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
استقبال
İstikbal
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه بر ايشڭ هر حالده اۏلمسنی ارزۆ ايتديػنی آڭلاتمق استرسه (فعل وجۆبی) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin her halde olmasını arzu ettiğini anlatmak isterse Fiil-i Vucubi sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
فعل وجۆبی
Fiil-i Vucubi
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه بر ايشڭ يالڭز اۏلمسی ارزۆسنده بۆلنديغنی آڭلاتمق استرسه (فعل) التزامی) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin yalnız olması arzusunda bulunduğunu anlatmak isterse Fiil-i İltizami sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
فعل التزامی
Fiil-i İltizami
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه بر ايشڭ اۏلمسنی قارشۆسنده‌كی آدمه امر ايدرسه (امر حاضر) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse bir işin olmasını karşusundaki adama emir iderse Emr-i Hazır sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
امر حاضر
Emr-i Hazır
CEDVEL HAZIRLANACAK
اػر بر كمسه قارشۆسنده بۆلنميان آدم ايچۆن بر ايشڭ اۏلمسنی امر ايدر ايسه (امر غائب) صيغه‌سيله مرامنی سۊيلر و ياخۆد يازار.
Eğer bir kimse karşusunda bulumıyan adam içun bir işin olmasını emir ider ise Emr-i Gaib sigasile meramını söyler ve yahud yazar.
امر غائب
Emr-i Gaib
CEDVEL HAZIRLANACAK
بۆ فعللری (منفی) ياپمق ايچۆن ماده‌ٔ فعلدن صڭره بر (م) گتۉريلۉر. مثلا (سومك) مصدرينڭ ماده‌ٔ فعلی (سو) و (مك) ادات مصدردر.
Bu fiilleri (menfi) yapmak içun madde-i fiilden sonra bir (mim) getürilür. Mesela (sevmek) masdarının madde-i fiili (sev) ve (mek) edat-ı masdardır.
بۆنی منفی يپاجغمز وقتده (مك)دن أولجه بر (م) دها گتۉريلۉب بۆ حالده (سوممك) اۏلۆر. (سودی) ماضئ شهۆديسنده (سو) ماده‌ٔ فعل و (دی) ادات ماضئ شهۆدی اۏلديغندن (سو)دن صڭره بر (م) گتۉرديػمز حالده منفيسی بۆلنان (سومدی) اۏلۆر. (سوممك، سومدی، سومز، سوميۏر، سوميه‌جك، سومملی، سوميه، سومه، سومسۉن) گبی.
Bunu menfi yapacağımız vakitte (mek)den evvelce bir (mim) daha getürilüb bu halde (sevmemek) olur. (sevdi) mazi-i şuhudisinde (sev) madde-i fiil ve (dı, di, du, dü, tı, ti, tu, tü) edat-ı mazi-i şuhudi olduğundan (sev)den sonra bir (mim) getürdiğimiz halde menfisi bulunan (sevmedi) olur. (sevmemek, sevmedi, sevmez, sevmiyor, sevmiyecek, sevmemeli, sevmiye, sevme, sevmesun) gibi.
معلۆم اۏلان بر فعل مجهۆل ياپمق ايچۆن ماده‌ٔ فعلدن صڭره بر (ل) گتۉريلۉر. (سولمك، سولدی، سولمش، سويلۉر، سويليۏر، سويله‌جك، سولملی، سول، سويله، سويلسۆن) گبی.
Ma'lum olan bir fiil mechul yapmak içun madde-i fiilden sonra bir (lam) getürilür. (sevilmek, sevildi, sevilmiş, sevilür, seviliyor, sevilecek, sevilmeli, sevil, sevile, sevilsun) gibi.
معلۆم اۏلان بر فعل مجهۆل ياپمق ايچۆن ماده‌ٔ فعلدن صڭره بر (ل) گتۉريلۉر. (سولمك، سولدی، سولمش، سويلۉر، سويليۏر، سويله‌جك، سولملی، سول، سويله، سويلسۆن) گبی.
Mechullerin menfilerinde madde-i fiilin ahirine gelen (lam)dan sonra birde (mim) getürilür. (sevilmek, sevildi, sevilmez, sevilmiyor, sevilmiyecek, sevilmeli, sevilmiye, sevilme, sevilmesun) gibi.
ثقيل اۏلان يعنی آخرنده (مق) بۆلنان مصدرلرڭ استقبال صيغه‌لرنده (جك) يرينه (جق) گلۉر (اۏقۆيه‌جق، آله‌جق) گبی.
Sakil olan yani ahirinde (mak) bulunan masdarların istikbal sigalarından (cek) yerine (cak) gelür (okuyacak, alacak) gibi.
و ماده‌ٔ فعلی حركه‌لۆ بۆلنان مصدرلرڭ مجحۆل صيغه‌لرنده (ل) يرينه (ن) گتۉريلۉر (آرامق، آرانمق، قاشيمق، قاشنمق، طۏقۆمق، طۏقنمق، آلمق، آلنمق، سۉرۉمك، سۉرۉنمك) گبی.
Ve madde-i fiili harekelü bulunan masdarların mechul sigalarında (lam) yerine (nun) getürilür (aramak, aranmak, kaşımak, kaşınmak, tokumak, tokunmak, almak, alınmak, sürümek, sürünmek) gibi.
(مركب صيغه‌لری) ياردمجی فعللر دينلان (ايدی، ايمش، ايسه) فعللريله ياپيلان صيغه‌لردر كه بۆ فعللر امر صيغه‌لرندن ماعدا بۆلنان صيغه‌لرڭ آخرلرينه گلۉر.
TERCÜME
ماضئ شهۆدی
Mazi-i Şuhudi
CEDVEL HAZIRLANACAK
ماضئ نقلی
Mazi-i Nakli
CEDVEL HAZIRLANACAK
صيغه‌ٔ شرطيه
Siga-i Şartiye
CEDVEL HAZIRLANACAK
بۆ قارۆده گچن يدی عدد بسيط صيغه‌لر مفرد غائبلرڭ ياردمجی فعللرينڭ ماضئ شهۆديسيله برلشديػی حالده (حكايه) و ماضئ نقليسيله برلشۉرسه (روايت) و صيغه‌ٔ شرطيه‌سيله برلشۉرسه (افعال شرطيه) حاصل اۏلۆر.
TERCÜME
CEDVEL HAZIRLANACAK
فعللرڭ مألی بعضاً اسملر گبی مضاف اۏلۆر و آڭا (صيغه‌ٔ صله) ديرلر (آنڭ بيلديػی، سنڭ بيلديػڭ، بنم بيلديػم) گبی. و بۆنلرڭ اسملر گبی احوال اربعه‌سی دخی واردر (بيلدػی، بيلديػنی، بيلديػنه، بيلديػنڭ) گبی. و اشبۆ صله سيغه‌سنڭ اۉچ زمانی واردر. بری ماضيدر (بيلديػی، بيلدكلری، بيلديػڭ، بيلديػڭز، بيلديػيم، بيلديػمز) گبی.
TERCÜME
بری استقبالدر (بيله‌جػی، بيله‌جكلری، بيله‌جػڭ، بيله‌جػڭز، بيله‌جػم، بيله‌جػمز) گبی.
TERCÜME
و اۆ بريده حالدر (بيلمكده ايديػی، بيلمكده ايدكلری، بيلمكده ايديػڭ، بيلمكده ايديػڭز، بيلمكده ايديػم، بيلمكده ايديػمز) گبی.
TERCÜME
مصدرلری (مق) ايله نهايت بۆلان فعللرڭ ماضی و استقبال صيغه‌لرينڭ جمع غائبلرندن ماعداسنده قافلر غينه تبديل اۏلنۆر (اۏقۆديغی، اۏقۆدقلری، اۏقۆديغڭ، اۏقۆديغڭز، اۏقۆديغم، اۏقۆديغمز، اۏقيه‌جغی، اۏقيه‌جقلری، اۏقيه‌جػڭ، اۏقيه‌جغڭز، اۏقيه‌جغم، اۏقيه‌جغمز) گبی.
TERCÜME
مجرد مصدرلرده بش صيغه دها مشتق اۏلۆركه آنلره (ربط صيغه‌سی) ديرلر و امثله‌ٔ مطرده‌لری يۏقدر.
TERCÜME
برنجيسی (صيغه‌ٔ عطفيه)دركه ايكی فعل صيغه‌سنی بربرينه ربط ايدرك يعنی باغليه‌رك كلامه ياقيشق حتۉرمك ايچۆن قۆللانيلۆر. و ماده‌ٔ اصليه‌نڭ آخرينه (واو) ايله (با) گتۉريلۉر (گلدی و گتدی) دييه‌جػی يرده (گلۉب گتدی) دينلديػی گبی.
TERCÜME
ايكنجيسی (صيغه‌ٔ تعقيبيه‌در)كه ماده‌ٔ اصليه‌يه بر (يجك) و يا (يجق) قاتيله‌رق شرط يرنده قۆللانيلۆر و عقبنده جزاسی گلۉر (بر چۏجق درسه چاليشجق سويلۆر) گبی.
TERCÜME
اۉچنجيسی (صيغه‌ٔ انتهائيه)دركه بر ايشڭ اڭ صڭره‌سنی بيلديرمك ايچۆن قۆللانلۆب ماده‌ٔ اصليه‌يه (نجه) گتۉريلۉر و چۏق وقتده آخرنه‌ده (يه‌دك) ياخۆد (يه قدر) گتۉريلۉر (خۏاجه افندی گلنجه‌يه‌دك درسی ازبرلملی، درس اۏقۆننجه‌يه قدر خۏاجه‌نڭ اۊڭنده سۊز سۊيلمامليدر) گبی.
TERCÜME
دردنجيسی (صيغه‌ٔ ابتدائيه)دركه بر ايشڭ وقۆع بۆلديغی زمانده سۊيلنديػی وقته اۆ ايشڭ دوام اۉزره اۏلديغنی بيلديرمك ايچۆن قۆللانيلۆر و فعل التزامينڭ آخرينه بر (لی) گتۉريلۉر (بيله‌لی) گبی و چۏق وقت آخرينه برده (دنبرۆ) قاتيلۆر (بيله‌ليدنبرۆ) گبی.
TERCÜME
بشنجيسی (صيغه‌ٔ توقيتيه)دركه بر ايشڭ واقع اۏلمسی لازم گلان وقتڭ عقبنده اۏ ايشڭ بهمه حال وقۆع بۆلاجغنی بيلديرمك ايچۆن قۆللانيلۆر. ماضئ شهۆدينڭ جمع متكلمنڭ آخرينه بر (جه) گتۉريلۉر (سن درسه چالشدقجه هركس سنی سور) گبی.
TERCÜME
Sekizinci Bab - Fer'-i Fiil
فرع فعل مصدر معناسيله صفتلنان ذاتدن خبر ويرن كلمه‌لره ديرلر. بۆده اۉچ درلۉدر. برنجيسی (اسم فاعل ايله اسم مفعۆل)در كه ادات مصدرڭ يرينه (نۆن) گتۉريلۉن نۆنڭ مقبلی دخی مفتۆح قلنۆر و معلۆم مصدرلردن آلمانلره اسم فاعل و مجهۆل مصدرلردن آلنانلره اسم مفعۆل ديرلر (گۊريلان، دۊػيلان) اسم مفعۆلدر.
TERCÜME
ماده‌ء اصليه‌سنڭ آخری حركه‌لۆ اۏلان مصدرلرده الف و نۆندن أول برده (يا) يازيلۆر (سۊيليان، آرايان، اۏقۆيان) گبی. بۆندن بشقه ماده‌ء اصليه‌نڭ آخرينه (يجی) گتۉريله‌ركده اسم فاعل ياپيلۆر. (يازيجی، پشۉريجی، ياقيجی) گبی. و ماضی نقلی مجهۆل صيغه‌سيله‌ده اسم مفعۆل گلۉرسه‌ده بۆنلرڭ فرقی سۊزڭ گليشندن و اۉست و آلت يانندن بللۉ اۏلۆر (اۏقۆنمش، يازلمش) گبی. فرع فعلڭ ايكنجيسی (صفت مشبهه)در كه هر مصدردن گلميۆب يالڭز ايشيديله‌رك ضبط اۏلنمشدر (كسكين، قيرق، دۉكك، پيشكين، طالغين، آليق، صاپغين، طارغين، يۏرغۆن، صۏلۆق) گبی. فرع فعلڭ اۉچنجيسی (حال تركبی)در كه بر ايشڭ اجرا اۏلنه‌جغی زمانده ياپان آدمڭ و ياخۆد ياپيلان شيئڭ و ياخۆد ايكيسينڭ بردن حالنی گۊسترر و بۆنڭ ايچۆن فعل التزامينڭ مفرد غائب صيغه‌سنڭ آخرينه خفيفلرده (رك) ث‌قيللرده (رق) گتۉريلۉر (افندی كتابی گۊره‌رك اۏقۆدی، بن بۆ كتابی بصمه اۏله‌رق آلدم، آنلر دۊػشه‌رك گيتديلر) گبی.
TERCÜME
Dokuzuncu Bab - Edevat
(ادوات) ديۉ باشلۆ باشنه كندۉسندن بر معنا چيقميۆب بشقه كلمه‌لرڭ برلشمه‌سنه آلت اۏله‌رق قۆللانيلان كلمه‌لره ديرلر. بۆنلرڭ مقداری پك چۏق ايسه‌ده بۆ رساله‌ده مشهۆر اۏلانلری ذكر اۏلنمشدر.
TERCÜME
(١) آ حرفيدركه مفرد اسملرڭ أولنه گلۉرسه يا قارشۆسنده‌كی و ياخۆد اۆزاقده‌كی بر آدمڭ كندۉسنه دقّت ايتمسنی استمك ايچۆن قۆللانيلۆر (آ چۏچق اۏقۆ، آ محمد افندی بۆرايه گل) گبی. جمله‌لرڭ آخرينه يا أولنه گلۉرسه (استفهام) يعنی بر شيئ آڭلامق استمك و يا (تمنی) يعنی بر شيئڭ اۏلمسنی آرزۆ ايتمل و يا (استفهام انكاری) يعنی بر شيئ انكار صۆرتيله آڭلامق استمك و يا (تعجب) يعنی بر شيئده شاشۆب قالديغنی گۊسترمك و يا (لوم و توبيح) يعنی بر كمسه‌يی عيبلامق ايچۆن قۆللانيلۆر.
TERCÜME
(بۆ بۆرج سنڭ آ؟، بۆرايه گلسڭ آ، بۆ انسانيت دػل آ؟، قپۆجی آڭلايه‌بيلۆرمی آ؟، خۆرشيد اۏقۆيه‌مز آ، سنڭ آڭلامه‌ڭ بنم وظيفه‌م دػل آ، خۏاجه افندی درسه گلملی دػلميدی آ؟، رستم افنديده اۏقۆسيدی آ، سز چالشسيديڭز آ، سنمی اۏقۆيه‌جقسڭ آ.. آ..، قپۆجی‌می اۏقۆيه‌جق!!!) گبی. لكن بۆ (آ) حرفی نهايتی ساكن كلمه‌لره گلۉر و تعجب ايچۆن قۆللانلمز ايسه اۆ كلمه‌يه بتيشديريله‌رك مدی قالديريلۆر (اۏقۆسڭ آ، اۏقۆسڭا) گبی و حركه‌لۆ كلمه‌لرڭ آخرينه گلۉر و تعجب ايچۆن قۆللانلمز ايسه اۆ حالده يايه تبديل ايديلۉر ( اۏقۆسه آ، اۏقۆسه‌يا) گبی.
TERCÜME
(٢) اۆ اداتيدر كه بر شيئ بػنه‌رك تعجب ايتمك و ياخۆد بر آدمی (تهديد) يعنی قۏرقۆدۆب اۉركتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (اۆ چۏك گۉزل شی بۆ، اۆ آرتق يتيشۉر) گبی.
TERCÜME
(٣) ايچۆن اداتيدر كه بر ايشڭ اۏلديغنه زهننده و طيشارۆده بر سبب گۊسترمك اۉزره قۆللانيلۆر و اسم و صفت و مصدر و امر غائبلرڭ آخرينه گلۉر (أو ايچۆن، اۆ قيان ايچۆن، اۏقۆمق ايچۆن، گلسۆن ايچۆن) گبی. أػر آخری ساكن كلمه‌نڭ نهايتنه گلۉر ايسه الفی حذف اۏلنۆر (اۏقۆمق ايچۆن، اۏقۆمغيچۆن، سنكيچۆن) گبی. و حركه‌سی فتحه و ضمه ايسه حالی اۉزره قالۆر (پاشا ايچۆن، سۆ ايچۆن) گبی.
TERCÜME
(٤) ايسه كلمه‌سيدر كه امر حاضرلر ايله جمله‌لرڭ آخرنده‌كی فعللره و اسملره گتۉريلۉر و امر حاضرلرڭ آخرينه گلديػی وقتده (شرط و تمنی) يعنی بر شئ آرزۆ ايتمك ايچۆن قۆللانيلۆب (ا) و (ی) دخی حذف اۏلنۆر (اۏقۆسه آدم اۏلۆر كاشكی اۏقۆسه ايسی) گبی. جمله‌نڭ صڭره‌كی جزؤينه و (ی) بعضاً حذف اۏلنۆب بعضاًده حالی اۉزره براغيلۆر (ديڭلر ايسه سۊيلرم، اۏقۆمز ايسه كيفنه، عقللۆ ايسه چاليشۆر) گبی. أػر جمله‌نڭ أولكی جزؤينه گلۉر ايسه حال ايچۆن قۆللانيلۆر (احمد افندی سۏقاغه گتدی سن ايسه آنی بۆراده صۏره‌يۏرسڭ) گبی.
TERCÜME
(٥) ايشته كلمه‌سيدر كه بۆده يا (بۆ) (بۆرا) (بۊيله) اسم ايشارتلرينڭ أولنه گلۉر و بۆ حالده تنبيه ايله برابر بر شئ ياقلاشديرمق ايچۆن قۆللانيلۆر (ايشته بۆ فنا، ايشته بۆراسی ديڭلنمز، ايشته بۊيله حيلازڭ صۏڭی بۊيله اۏلۆر) گبی. ياخۆد فعل ماضيلرله فعل استقباللرڭ أولنه گلۉر و بۆ حالده بر شيئڭ وقۆعيله ياقلاشدرلمسی ايچۆن قۆللانيلۆر (ايشته گلدم، ايشته گيتمش، ايشته چالشه‌جق، ايشته گيده‌جك) گبی ياخۆد فعل حالڭ أولنه گلۉر و بۆ حالده بر شيئڭ وقۆعيله تحقيق ايچۆن قۆللانيلۆر (ايشته حسن افندی گليۏر، ايشته درس اۏقنيۏر) گبی و بۆ صۆرتلرده دخی ينه قارشۆسنده‌كی كمسنه‌يه تنبيه معناسی آڭلاشيلۆر.
TERCÜME
(٦) أػر كلمه‌سيدر كه فعل شرطلرڭ هم أولنه و هم آخرينه گتۉريلۆب (شرط) معناسنی قۆتلشدرمك و بللۆ ايتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (أػر گلۉر ايسه ايش گۊريلۉر، أػر چالشده ايدی هيچ بۆ زحمت اۏلمزدی) گبی.
TERCÜME
(٧) ايكن كلمه‌سيدر كه جمله‌ٔ خبريه‌نڭ آخرينه گلۉب ادات حال مقامنده قۆللانيلۆر (بن سۊيلر ايكن ديڭله، گۉنش طۏغار ايكن نماز قلنمز) گبی. و أولنده‌كی (ا) و (ی)نڭ حذفی دخی جائزدر (جمله عالمه يۏغيكن اۆل وار ايدی) گبی.
TERCÜME
(٨) أڭ حرفيدر كه صفتلرڭ ابتداسنه گلۉب مبالغه ايچۆن قۆللانيلۆر (أڭ أيۉ، أڭ اعلا، أڭ فنا) گبی.
TERCÜME
(٩) اۆل حرفيدر كه نكره يعنی بلنميان اسملرڭ أولنه گلۉن آنی تعريف ايچۆن قۆللانيلۆر (اۆل آدم چالشقاندر) گبی.
TERCÜME
(١٠) ايله حرفيدر كه بر شيئڭ بشقه بر شی ايله برابر اۏلديغنی آڭلاتمق و بر شيئڭ بشقه بر شيئه سبب و علت اۏلديغنی گۊسترمك و بر شيئ بشقه بر شی اۉزرينه عطف ايتمك يعنی آتمق ايچۆن قۆللانيلۆر (چۏچق قلفه ايله مكتبه گيتدی، فلان آدم بۆ رتبه‌يی چالشمغله بۆلدی، بۆ ايشی سنڭله اۆ ياپدی) گبی. بۆنڭ دخی (ا) و (ی)سی بعض كره حذف اۏلنۆر.
TERCÜME
(١١) الا كلمه‌سيدر كه (استثنا) يعنی بر شيئ بشقه بر شيئڭ ايچندن آيرۆ طۆتمق ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆنلر چاليشۆرلر الا سن) گبی.
TERCÜME
(١٢) اما كلمه‌سيدر كه اۉست ياننده‌كه جمله‌نڭ غيب ايتديػی شيئ تدارك ايچۆن قۆللانيلۆر. (گيدرم اما پلمان اۏلۆرسڭ، هايدی سۏقاغه گيت اما چۏك طۆرمه) گبی.
TERCÜME
(١٣) ايمدی كلمه‌سيدر كه لاقردينڭ ابتداسنه گلۉر ايسه بر سۊز اجمال اۏلندقدن صڭره تفصيل ايديله‌جػنی گۊسترر (ايمدی بۆ ايشه بقالم) گبی و أػر آخرينه گلۉر ايسه عجله ايچۆن قۆللانيلۆر (دڭله ايمدی، ياز ايمدی) گبی و كلمه‌ٔ مذكۆره‌نڭ يا سنڭ حذفی دخی جائزدر (امدی دينلديػی) گبی.
TERCÜME
(١٤) آنجق حرفيدر كه (قصر) ايچۆن يعنی بر ايشڭ بر شيئه مخصۆص اۏلديغنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (سن آدم اۏلۆرسڭ آنجق چالشمليسڭ، پنجره‌دن آنجق شۆ چۏچق باقدی) گبی.
TERCÜME
(١٥) ای حارفيدر كه (ندا) يعنی بر كمسه‌يی چاغيرمق و ياخۆد چاغيرلديغی حالده جواب ويرمك ايچۆن قۆللانيلۆر (ای حريف گل بۆرايه، ای نه وار) گبی و ياخۆد طارغنلق ايله ويره‌جك اۏلۆر ايسه (ای) حرفی براز اۆزاديلۆر.
TERCÜME
(١٦) به حرفيدر كه قارشۆسنده‌كی كمسه‌يی غفلتدن اۆياندرمق ايچۆن قۆللانيلۆر (نيچۆن دڭلميۏرسڭ به، به چۏجق دقّت ايت) گبی و (ای) حرف نداسنڭ أولنه گله‌ركده قۆللانيلۆب اۆ حالده الف حذف ايديلۉر (بهی آدم بهی چۏچق) گبی.
TERCÜME
(١٧) باری كلمه‌سيدر كه بر ايشی بشقه بر شيدن يۉكسك و ياخۆد آشاغی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (نصيحت ايدلديػنه گۊره باری قۆلاق آصمه، سۊيلرسڭ باری طۏغری سۊيله، چالشۆرسڭ باری أيۆ چالش) گبی.
TERCÜME
(١٨) بيله كلمه‌سيدر كه ايكی كشی‌يی بر صفتده و ياخۆد ايكی صفتی بر ذاتده جمع ايتمك يعنی طۏپلامق ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆ مسئله‌يی شاكردی دػل خۏاجه‌سی بيله آڭلايامز، سن اۆنی گۊرمسڭ بيله آڭلاردڭ) گبی. أػر (ايله) كلمه‌سيله برابر گلۉر ايسه اۏل وقت (مصاحبت) يعنی برابرلك و (استعانه) يعنی ياردم و (مقابله) يعنی قارشۆلامق ايچۆن قۆللانيلۆر (پاره‌يی فائضيله بيله آلدی، دػنك ايله بيله دۉػدی، يلوارمه دػل پاره ايله بيلر اۏلمز) گبی.
TERCÜME
(١٩) بلكه كلمه‌سيدر كه بر كمسه‌يه (قناعت) گتۉرمك ايچۆن قۆللانيلۆر (بكله بر آز بلكه گلۉر، نه بيلۉرسڭز بلكی چاليشۆر) گبی.
TERCÜME
(٢٠) په‌په كلمه‌سيدر كه (تحسين) يعنی بر شيئ گۉزل گۊسترمك و بػنلديػنی آڭلاتمق ايچۆن قۆللانيلۆر (په‌په نه گۉزل اۏلمش) گبی.
TERCÜME
(٢١) يا حرفيدر كه (غايت) يعنی بر شيئڭ صۏڭنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (تا بۏغاز ايچنه قدر گيتدم) گبی.
TERCÜME
(٢٢) تك حرفيدر كه (تمنی) يعنی بر شيئ آرزۆ ايتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (تك اۏقۆسه‌ده آدم اۏلسه، تك چاليشسۆنده نه استرسه يپارم) گبی.
TERCÜME
(٢٣) جه حرفيدر كه بۆده يا صفتلرڭ و ياخۆد فعل ماضيلرڭ و ياخۆد اسملرڭ و سائر فعللرڭ آخرلرينه گتۉريلۉر. أػر صفتلرڭ آخرلرينه گتۉريلۉرسه (تصغير) يعنی بر شيئ گۉچلتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (چركينجه، قاره‌جه، قۆرۆجه آدم) گبی. أػر فعل ماضيلرڭ آخرينه گلۉرسه (تعميم و ادامه) يعنی بر ايشی قۆللانيۏر (اۆ ياتدقجه الله سڭا عمر ويرسۆن، سن گلمدكجه بنده سڭا گيتمم) گبی و أػر اسملر ايله فعللرڭ آخرينه گلۉر ايسه بعضاً (تمييز) يعنی بر شيئ سچمك ايچۆن قۆللانيلۆر (شۆ آدم آخلاقجه أيۆدر، اۉلديررجه‌سنه دۉػدی) گبی و بعضاً حال ايچۆن قۆللانيلۆر (شۆ كتاب بۊيله‌جه يۉز غرۆشدر) گبی.
TERCÜME
(٢٤) جق و جك حرفلريدر كه بۆنلرده (تصغير) يعنی بر شيئ كۉچلتمك ايچۆن قۆللانيلۆرلر (أو - أوجك، باغ - باغجق) گبی. أػر نهايتی (ق) و (ك) حرفلری بۆلنان ثابت صفتلره گلۉرلر ايسه اۆ (ق) ايله (ك)ڭ حذفی لازمدر (صيجاق - صيجاجق، صغۆق - صغۆجق، ايلق - ايليجق، بيۉك - بيۉجك، كۉچك - كۉچجك) گبی. أػر آخری (ك) اۏلان اسملره گلۉرلر و كافڭ ابتداسنده حركه‌ٔ خفيفه اۏلۆر ايسه اۏل وقت كافڭ حذفی جائزدر (كۊپك - كۊپكجك - كۊپجك، اينك - اينكجك - اينجك - كۊشك - كۊشكجك - كۊشجك، أشك - أشكجك - أشجك) گبی.
TERCÜME
(٢٥) چاق حرفيدر كه بر شيئڭ تماماً حقيقتنی سۊيلمك ايچۆن قۆللانيۏر (حسن افندی چاق اقشام اۉستی گلدی) گبی.
TERCÜME
(٢٦) ده حرفيدر كه يا فعل ماضينڭ آخرينه گتۉريلۉر و بۆ حالده وقت معناسنی افاده ايدر (اۆ گلدكده سنده گل) گبی. أػر بشقه كلمه‌يه گلۉر ايسه اۆ حالده يا (ظرفيت) ايچۆن قۆللانيلۆر (حسن افندی بغچه‌ده‌در) گبی ياخۆد (شرطه جزا) ايچۆن قۆللانيلۆر (اۆ گلۉر ايسه سنده گل) گبی ياخۆد (سبب) ايچۆن قۆللانيلۆر (بلكی اۏقۆرده آدم اۏلۆر) گبی ياخۆد (عطف) ايچۆن قۆللانيلۆر (اۆده گلسۆن سنده گل) گبی.
TERCÜME
(٢٧) دخی حرفيدر كه بۆده بعض كره بربرينه بڭزر ايكی شيئ جمع ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆ دخی معلۆم اۏله كه) گبی و بعض كره‌ده شرطه جزا اۏله‌رق گلۉر (حسين افندی گيدر ايسه سن دخی طۆرمه) گبی.
TERCÜME
(٢٨) در حرفيدر كه خبر اداتی اۏلۆب اسملرڭ و صفتلرڭ آخرينه گشۉر (بۆ گۊرينان آغاجدر، شۆ چۏچق چالشقاندر) گبی.
TERCÜME
(٢٩) دػين حرفيدر كه اسملرڭ و صفتلرڭ آخرينه گلۉب (انتها) يعنی بر شيئڭ نهايتنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (آقشامه دػين بكلدم گلمدی، سن آڭلايانه دػين ايش فنالشۆر) گبی.
TERCÜME
(٣٠) دك و دق حرفلريدر كه (غايت) يعنی بر شيئڭ صۏڭنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆرلر (سن گلنجه‌يه‌دك بن بكليه‌مم، اۏقۆينجه‌يه‌دك ايش بتر) گبی.
TERCÜME
(٣١) دن حرفيدر كه بعضاً ابتدا يعنی بر شيئه باشلمق ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆرادن چيقدق) گبی و بعضاً (تبعيض) يعنی بر شيئڭ جزا اۏلديغنی بيلدرمك ايچۆن قۆللانيلۆر (اۆ سۊزينی صحبتنی بيلنلردندر) گبی و بعضاً بيان ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆندن آڭلارسڭ) گبی و بعضيده (تفضيل) يعنی بر شيئ بشقه‌سندن اۉستۉن گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (حسن افندی سندن چالشقاندر) گبی.
TERCÜME
(٣٢) دها حرفيدر كه بعضاً (تفضيل) و بعضاً (استمرار) يعنی بر شيئڭ دائمی اۏلديغنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (بۆ سندن دها چالش‌اندر، حيوان دها يۏرغۆندر، دها سۊيلنيۏرسڭ) گبی.
TERCÜME
(٣٣) سز حرفيدر كه ادات نفی اۏلۆب بر اسمڭ دلالت ايتديػی معنانڭ كندۆسندن سلب اۏلنديغنی يعنی گيدرلدػنی گۊسترر (أولی - أوسز، شكرلی - شكرسز، طۆزلی - طۆزسز) گبی.
TERCÜME
(٢٤) شۏل حرفيدر كه نكره‌لرڭ أولنه گله‌رك تعريف ايچۆن قۆللانيلۆر (شۏل آدم كه) گبی.
TERCÜME
(٣٥) گبی حرفيدر كه بعضاً (تشبيه) يعنی بر شيئ بشقه بر شيئه بڭزتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (حيلاز آدم حيوان گبيدر) گبی. بعضاًده بر ايشده شبهه گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (حسن افندی بۆنی بيلملی) گبی. مثللۆ و بعضاًده برابرلك ايچۆن قۆللانيلۆر (گلديػی گبی ياتدی) مثللۆ.
TERCÜME
(٢٦) كه حرفيدر كه بيان ايچۆن قۆللانيلۆر (شۊيله كه) گبی.
TERCÜME
(٣٧) كاشكی و كشكی حرفلردر كه (تمنی) ايچۆن قۆللانيلۆر (كشكی اۏقۆسيدڭده آدم اۏلسيدڭ) گبی.
TERCÜME
(٣٨) لی و لۆ حرفلريدر كه بر شيئه (نسبت) يعنی بر شيئڭ بشقه بر شيئه مناسبتی اۏلديغنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (عثمانلۆ، استانبۆللۆ، أولی، شهرلی) گبی.
TERCÜME
(٣٩) می حرفيدر كه (استفهام) يعنی بر شيئ آڭلامغی استمك ايچۆن قۆللانيلۆر (فلان افندی گلديمي؟، بۆ بۊيله اۏلۆر ايسه أيۆمي؟) گبی.
TERCÜME
(٤٠) مػر حرفيدر كه بعضاً (استثنا) ايچۆن قۆللانيلۆر (بن سندن آيرلمام مػر كه اۉله‌يم) گبی و بعضاًده حال معناسنه قۆللانيلۆر (بن آنی آرايۏردم مػرسه گيتمش) گبی.
TERCÜME
(٤١) نه حرفيدر كه (نفی) ايچاۆن قاۆللانيلۆر (شۆ چۏچق نه اۏقۆدی نه يازدی) گبی.
TERCÜME
(٤٢) واه حرفيدر كه بر شيئه كدر ايتديػنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (واه بيچاره واه!!!) گبی.
TERCÜME
(٤٣) وای حرفيدر كه بعضاً بر شيئه كدر ايتديػنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر (وای شمدی بۆيله می اۏلدی!) گبی و بعضاًده (تعجب) ايچۆن قۆللانيلۆر (وای سن نه وقت گلدڭ!!!) گبی.
TERCÜME
(٤٤) ها حرفيدر كه تأكيد ايچۆن قۆللانيلۆر (اۏقۆ ها، چاليش ها) گبی.
TERCÜME
(٤٥) هر حرفيدر كه عمۆم ايچۆن قۆللانيلۆر (هر كيم اۏقۆرسه اۏقۆسۆن) گبی.
TERCÜME
(٤٦) هله حرفيدر كه بر شيدن بشقه بر شيئ خارجده طۆتمق ايچۆن قۆللانيلۆر (هله سن قارشمه، هله براز راحت ايت) گبی و بعضاًده قارشۆسنده كی كمسه‌يی قۏرقتمك ايچۆن قۆللانيلۆر (هله سۊيله بقالم هله هله...) گبی.
TERCÜME
(٤٧) هم حرفيدر كه ايكی شيئ بر يره جمع ايچۆن قۆللانيلۆر (هم بۆ اۏقۆدی هم اۆ اۏقۆدی، هم سن گل هم اۆ گلسۆن) گبی.
TERCÜME
(٤٨) همان حرفيدر كه (قصر) ايچۆن اۏلۆب آنجق يرنده قۆللانيلۆر (همان سن سۊيله) گبی.
TERCÜME
(٤٩) هانی حرفيدر كه ادات تعريف مقامنده قۆللانيلۆر (هانی دۉنكی گۉن بۆرايه گلان آدم يۏقمی اۆ بر مشهۆر و درايتلۆ كمسه‌در) گبی.
TERCÜME
(٥٠) يا حرفيدر كه بعض كره (تعجب) ايچۆن گلۉر (شمدی حسن افندی بۆراده‌می يا!!!) گبی و بعض كره (ترديد) يعنی بر شيده شبهه ايتديػنی گۊسترمك ايچۆن قۆللانيلۆر و بۆ حالده (يا) حرفی تكرار ايديلۉر (يا اۏلۆر يا اۏلمز) گبی و بعضيده مخاطبنی يعنی قارشۆسنده‌كی كمسه‌يی تصديق ايچۆن قۆللانيلۆر (اۏلمزمی يا!، گلۉر يا!)گبی كه بۆ نوع (يا)نڭ اصلی (آ)در.
TERCÜME
(٥١) ينه حرفيدر كه بربرينه بڭزيان ايكی ايشڭ و يا شيئڭ بر يره جمعی ايچۆن قۆللانيلۆر (حسين افندی ينه محاربه‌يه گيتدی، حمد اۏلسۆن بۆ كتاب ينه طبع اۏلندی) گبی.
TERCÜME
جخاتمه
TERCÜME
(جمله) مخاطبه يعنی قارشۆسنده‌كی آدمه تمام بر فائده و خبر ويرن سۊزدر كه هيئتی بۏزلديغی وقتده ايكيسندن بر صفت و موسۆف حاصل اۏلۆر بۆڭا (كلام)ده ديرلر.
TERCÜME
جمله ايكی قسمدر (برنجيسی) جمله‌ٔ فعليه‌در كه فعل ايله فاعلدن ياپيلۆر (غوغا اۏلدی، حرارت گلۉر، سن اۏقۆدڭ، بن گۊرمدم) گبی. (ايكنجيسی) جمله‌ٔ اسميه‌در كه مبتدا ايله حبردن ياپيلۆر (بۆ چۏچق چالشقاندر) گبی كه (چۏچق) مبتدا (چالشقان) خبر و (در)ده ادات خبردر.
TERCÜME
(جمله‌لرڭ متمماتی) يعنی آنلرڭ دلالت ايتدكلری سۊزلری تمام ايدن واسطه‌لر اۉچ درلۉدر (أولكيسی حالدر) (بن چالشه‌رق ايلرۉله‌رم) جمله‌سنده‌كی (چاليشه‌رق) و (سن گزييۏر ايكن بن چاليشيۏر ايدم) جمله‌سنده‌كی گزييۏر ايكن) تعبيرلری گبی. لسانء تركيده قۆللانيلان عربی اسملريله‌ده تنوين گتۉره‌رك حال جمله‌سی ترتيب ايديلۉر (ممنۆناً گيدرم، مقتۆلا وفات ايتدی) گبی.
TERCÜME
(ايكنجيسی تمييزدر) (درسجه بن سندن اۉستۉنم)، جمله‌سنده‌كی (درسجه تعبيری) گبی.
TERCÜME
و عربی اسملريله‌ده ينه تنوين گتۉريله‌رك تمييز ياپيلۆر (بن علمأ اڭا فائقم) گبی.
TERCÜME
(اۉچنجيسی) متعلقات فعلدر كه بۆده مفعۆللر ايله (اۉزره، ايچۆن، ايله، دن، دك، ده، گبی) مثللۆ اداتلرڭ بيتشدكلری كلمه‌لردر (قلمی قيرمه، گناهه گيرمه، اۉززريمه گلمه، آدم اۏلمق ايچۆن چالش، هوسله اۏقۆ، اقشامدن صباحه‌دك يازۆ ياز، مكتبده اۏتۆر، خواجه‌ڭ گبی عالم اۏل) جمله‌لرنده (قلمی، گناهه، اۉزرينه، آدم، اۏلمق، ايچۆن، هوسله، آقشامدن، صباحه‌دك، مكتبده، خواجه‌ڭ گبی) لفظلری متعلقات فعل ديمكده.
TERCÜME
الحمد لله علی التمام
TERCÜME
فی غره‌ٔ صفر سنه ١٣٠٢
TERCÜME
فيئاتی ٢ غرۆشدر
TERCÜME
فيئتی ٢ غرۆشدر
Fiyatı 2 guruştur